کم خونی: انواع و علایم کم خونی

در سطح جهان، کم خونی 1.62 میلیارد نفر (تقریبا معادل 24 درصد از کل جمعیت دنیا) را تحت تاثیر قرار داده است. شیوع کم خونی در میان زنان غیر باردار و کودکان زیر 6 سال، بیشتر از سایر گروه‌ها است.

کم خونی به شرایطی گفته می‌شود که تعداد گلبول‌های قرمز خون، کمتر از حد طبیعی باشد. در این وضعیت، ظرفیت خون برای انتقال اکسیژن به بافت‌های بدن کاهش پیدا می‌کند. کم خونی می‌تواند موقت یا طولانی مدت باشد و از خفیف تا شدید متغیر است.

در این مقاله از مجله اینترنتی ایده آل مگ قصد داریم به بررسی کم خونی و مهم‌ترین علائم این بیماری بپردازیم. علاوه بر این، مهم‌ترین روش‌های درمان این اختلال را هم معرفی خواهیم کرد. بنابراین، حتما تا پایان با ما همراه باشید.

کم خونی چیست ؟

کم خونی شرایطی است که در آن بدن شما، گلبول‌های قرمز برای حمل اکسیژن به بافت‌های مختلف را ندارد. ابتلا به کم خونی که به آن هموگلوبین پایین نیز گفته می‌شود، می‌تواند باعث ایجاد احساس خستگی و ضعف در شما شود.

در آزمایش خون معمول، کم خونی به عنوان هموگلوبین پایین یا هماتوکریت گزارش می‌شود. اگر کم خونی دارید، سطح هموگلوبین در آزمایش خون شما پایین خواهد بود. در این صورت، اکسیژن کافی به اندام‌های مختلف بدن نخواهد رسید.

علائم کم خونی (مانند خستگی یا تنگی نفس) به این دلیل رخ می‌دهد که اندام‌های شما آن‌طور که باید، کار نمی‌کنند. زنان، کودکان خردسال و افراد مبتلا به بیماری‌های طولانی مدت، بیشتر در معرض کم خونی هستند.

کم خونی انواع مختلفی دارد که عوامل و علائم آن‌ها، با هم‌دیگر متفاوت است. برخی از انواع کم خونی خفیف (مانند کم خونی بارداری) نیاز به نگرانی خاصی ندارند. این در حالیست که بعضی از آن‌ها، ممکن است نشان دهنده یک بیماری جدی زمنیه‌ای باشند.

انواع کم خونی

بیش از 400 نوع کم خونی وجود دارند که به صورت کلی، به 3 دسته زیر تقسیم می‌شوند:

• کم خونی بر اثر از دست دادن خون
• کم خونی ناشی از کاهش یا نقص تولید گلبول‌های قرمز
• کم خونی ناشی از تخریب گلبول‌های قرمز خون

در ادامه، به بررسی این 3 دسته خواهیم پرداخت:

کم خونی بر اثر از دست دادن خون

شما ممکن است گلبول‌های قرمز خون را بر اثر خونریزی از دست بدهید. این موضوع می‌تواند در دراز مدت رخ دهد و حتی خودتان هم متوجه آن نشوید. عوامل اصلی این کم خونی عبارتند از:

• بیماری‌های دستگاه گوارش مانند زخم، بواسیر، ورم معده (التهاب معده) و سرطان
• مصرف داروهای ضدالتهابی غیر استروئیدی (NSAIDs) مانند آسپرین یا ایبوپروفن
• عادت ماهانه خانم‌ها
• سانحه یا عمل جراحی

کم خونی ناشی از کاهش یا نقص تولید گلبول‌های قرمز

در این نوع کم خونی، بدن شما ممکن است سلول‌های خونی کافی تولید نکند. در این شرایط، به دلیل کمبود ویتامین‌ها و مواد معدنی مورد نیاز، بدن نمی‌تواند گلبول‌های قرمز را دوباره تولید کند. دلایل ابتلا به این نوع از کم‌خونی عبارتند از:

1. مشکلات مغز استخوان و سلول‌های بنیادی
2. کمبود آهن
3. کمبود ویتامین‌ها به ویژه B12 و فولات

مشکلات مغز استخوان و سلول‌های بنیادی، ممکن است بدن شما را از تولید کافی گلبول های قرمز محروم کند. کم خونی ناشی از مشکلات مغز استخوان یا سلول‌های بنیادی شامل موارد زیر است:

کم خونی آپلاستیک (Aplastic)

این کم‌خونی زمانی اتفاق می‌افتد که بدن شما به اندازه کافی، سلول بنیادی ندارد (یا اصلا ندارد!). آسیب مغز استخوان در اثر داروها، اشعه‌ها، شیمی‌درمانی یا عفونت، اصلی‌ترین دلیل کم خونی آپلاستیک است. البته ژن‌ها هم می‌توانند در ایجاد این کم خونی نقش داشته باشند.

کم خونی به دلیل مسمومیت با سرب

سرب برای مغز استخوان، کاملا سم است و باعث می‌شود تعداد گلبول‌های قرمز خون شما به میزان قابل ملاحظه‌ای کاهش پیدا کنند.

مسمومیت با سرب زمانی اتفاق می‌افند که بزرگسالان در محل کار خود با این ماده تماس داشته باشند. در کودکان هم خوردن تراشه‌های حاوی سرب (در اسباب بازی‌ها) می‌تواند باعث ایجاد این مسمومیت خطرناک شود.

تالاسمی 

تالاسمی زمانی اتفاق می‌افتد که هموگلوبین‌ها به درستی تشکیل نشوند. در این شرایط، شما به اندازه کافی گلبول قرمز دارید، اما آن‌ها بسیار کوچک هستند. تالاسمی می‌تواند در ژن‌ها منتقل شود و به همین دلیل، ژنتیک اصلی‌ترین عامل ایجاد این بیماری، محسوب می‌شود.

تالاسمی به صورت گسترده در آفریقا، خاورمیانه و جنوب شرق آسیا شایع است. این بیماری می‌تواند از خفیف تا شدید (تهدید کننده زندگی) متغیر باشد. شدیدترین نوع تالاسمی، کم خونی کولی (Cooley’s anemia) نامیده می‌شود.

کم خونی داسی شکل 

این نوع از کم خونی، بیشتر در میان آمریکایی‌های آفریقایی و اسپانیایی تبار شایع است. در یک اتفاق نادر، گلبول‌های قرمز که به صورت عمومی گرد هستند، به دلیل یک مشکل ژنتیکی، هلالی می‌شوند.

در کم خونی داسی شکل، گلبول‌های قرمز با سرعت زیادی تجزیه می‌شوند و در نتیجه، اکسیژن به مقدار کافی به بافت‌های بدن نمی‌رسد. علاوه بر این، این گلبول‌های هلالی شکل، در برخی از رگ‌های کوچک خونی گیر کرده و باعث ایجاد درد می‌شوند.

کم خونی مرتبط با سایر بیماری‌های مزمن

برخی از بیماری‌های مزمن می‌توانند باعث شوند بدن شما از هورمون‌های کافی برای تولید گلبول‌های قرمز، برخوردار نباشد. بعضی از این بیماری‌ها عبارتند از:

• بیماری‌های پیشرفته کلیوی
• کم کاری تیروئید
• کهولت سن
• بیماری‌های طولانی مدت مانند سرطان، عفونت، لوپوس، دیابت و …

کم خونی بر اثر فقر آهن

کم خونی ناشی از فقر آهن به این دلیل اتفاق می‌افتد که آهن کافی در بدن شما وجود ندارد. مغز استخوان برای تولید هموگلوبین، به این ماده مهم نیاز دارد.

کم خونی به دلیل فقر آهن به یکی از دلایل زیر ایجاد می‌شود:

• رژیم غذایی بدون آهن کافی به ویژه در نوزادان، کودکان، نوجوانان و گیاه خواران
• برخی داروها، غذاها و نوشیدنی‌های کافئین‌دار
• بیماری کرون (یک بیماری گوارشی)
• اهدای خون زیاد
• تمرینات استقامتی فشرده
• قاعدگی
• بارداری و شیردهی
• خونریزی آهسته و مزمن

کم خونی ناشی از کمبود ویتامین‌ها

زمانی که بدن شما ویتامین‌های B12 و فولات را به اندازه کافی دریافت نکند، به کم خونی دچار خواهید شد. مغز استخوان برای تولید گلبول‌های قرمز، به این دو ویتامین نیاز دارد. کم خونی ناشی از کمبود ویتامین‌ها، بر اثر عوامل زیر ایجاد می‌شود:

1. عدم مصرف گوشت قرمز یا مصرف پایین آن باعث می‌شود به اندازه کافی B12 دریافت نکنید.
2. پختن بیش از حد سبزیجات باعث می‌شود به اندازه کافی فولات دریافت نکنید.
3. زمانی که بدن شما نتواند ویتامین B12 را جذب کند.

کم خونی ناشی از تخریب گلبول‌های قرمز

در صورتی که گلبول‌های قرمز بیش از حد شکننده باشند، در جریان انتقال میان بافت‌های مختلف بدن، منفجر می‌شوند. این اتفاق باعث یک نوع از کم خونی می‌شود که در اصطلاح علم پزشکی، به آن همولیتیک (hemolytic anemia) گفته می‌‌شود.

برخی از افراد، در زمان تولد به این کم خونی دچار هستند و عده‌ای دیگر، در طول زمان به آن مبتلا می‌شوند. اگرچه علت دقیق کم خونی همولوتیک هنوز مشخص نشده است، اما عوامل زیر می‌توانند در ایجاد این اختلال موثر باشند:

• بیماری‌هایی مانند بیماری لوپوس که در آن، به سیستم ایمنی بدن حمله می‌شود.
• ژنتیک
• طحال بزرگ شده
• فشار اضافه بر بدن از طریق عفونت‌ها، زهر مار، زهر عقرب یا نیش عنکبوت
• سموم ناشی از بیماری پیشرفته کبد یا کلیه
• پیوندهای عروقی، دریچه‌های مصنوعی قلب، تومورها، سوختگی‌های شدید، وجود برخی مواد شیمیایی، فشار خون شدید و اختلالات انعقادی

علائم کم خونی

علائم کم خونی با توجه به نوع آن، متفاوت هستند؛ حتی ممکن است هیچ علامتی نداشته باشید. با این وجود، موارد زیر از شایع‌ترین علائم و نشانه‌های کم خونی محسوب می‌شوند:

• خستگی
• ضعف شدید
• پوست کم رنگ یا زرد رنگ
• ضربان نامنظم قلب
• تنگی نفس
• سرگیجه یا سبک شدن سر
• درد قفسه سینه
• احساس سردی در دست و پا
• سردرد

تشخیص کم خونی

آزمایش شمارش سلول‌های خونی (CBC) بهترین و مهم‌ترین روش برای تشخیص کم خونی محسوب می‌شود. در این آزمایش، گلبول‌های قرمز خون، غلظت هموگلوبین، هماتوکریت و … اندازه‌گیری می‌شوند.

در کنار این تست، پزشک ممکن است دو آزمایش زیر را هم برای تشخیص قطعی، تجویز کند:

1. شمارش رتیکولوسیت‌ها برای بررسی گلبول‌های قرمز نابالغ
2. آزمایش خون یا دیفرانسیل برای شمارش گلبول‌های سفید خون، بررسی شکل گلبول‌های قرمز خون و جستجوی سلول‌های غیر معمول

درمان کم خونی

روش درمانی مناسب برای کم خونی، کاملا به نوع این بیماری بستگی دارد. با توجه به تنوع و گستردگی بالای انواع کم خونی، بدیهی است که درمان‌های این اختلال هم بسیار زیاد هستند. با این وجود، مهم‌ترین روش‌های درمان کم خونی عبارتند از:

• اگر مبتلا به کم خونی آپلاستیک هستید، ممکن است به دارو، تزریق خون (که در آن خون فرد دیگری را دریافت می‌کنید) یا پیوند مغز استخوان (که در آن سلول‌های بنیادی اهدا کننده، دریافت می‌کنید) نیاز داشته باشید.
• اگر مبتلا به کم خونی همولیتیک هستید، ممکن است به دارویی نیاز داشته باشید که سیستم ایمنی بدن شما را کاهش دهد.
• اگر علت آن از دست دادن خون باشد، ممکن است لازم باشد برای یافتن و رفع علت خون‌ریزی، جراحی انجام دهید.
• درمان کم خونی داسی شکل شامل مسکن‌ها، مکمل‌های اسید فولیک، آنتی بیوتیک‌های متناوب یا اکسیژن درمانی است.
• اگر کمبود ویتامین B12 یا فولات داشته باشید، مکمل‌های مختلف برای شما تجویز می‌شود.
• تالاسمی معمولا نیازی به درمان ندارد. با این وجود، اگر مورد شما شدید باشد، ممکن است تزریق خون، پیوند مغز استخوان یا جراحی انجام دهید.

چه زمان به پزشک مراجعه کنیم؟

در صورت مشاهده هر کدام از علائم زیر، در اولین فرصت با پزشک خود تماس بگیرید:

1. خستگی مداوم، تنگی نفس، ضربان قلب سریع، رنگ پریدگی پوست یا سایر علائم کم خونی
2. در صورت بروز مشکل در تنفس یا تغییر در ضربان قلب، بلافاصله با اورژانس تماس بگیرید.
3. دوره‌های قاعدگی بسیار سنگین
4. علائم زخم معده، گاستریت، بواسیر، مدفوع خونی یا قیری یا سرطان روده بزرگ
5. قرار گرفتن در معرض سرب
6. در صورتی که یک کم خونی ارثی در خانواده شما وجود دارد.

عوارض جانبی کم خونی

در صورتی که کم خونی به موقع درمان نشود، می‌تواند مشکلات بسیاری را برای سلامتی فرد، به همراه داشته باشد. برخی از عوارض جانبی کم خونی عبارتند از:

خستگی شدید

وقتی کم خونی به اندازه کافی شدید باشد، ممکن است آنقدر خسته باشید که حتی نتوانید کارهای روزمره را انجام دهید.

عوارض بارداری

 زنان باردار مبتلا به کم خونی فقر آهن ممکن است بیشتر در معرض عوارض مانند زایمان زودرس باشند.

مشکلات قلب

 کم خونی می تواند به ضربان قلب سریع و یا نامنظم (آریتمی) منجر شود.

مرگ

 برخی از کم خونی‌های ارثی مانند کم خونی سلول داسی شکل، می‌توانند جدی و منجر به عوارض تهدید کننده زندگی باشد. از دست دادن مقدار زیادی خون به سرعت منجر به کم خونی شدید شده و می‌تواند منجر به مرگ شود.

کلام آخر

کم خونی یکی از شایع‌ترین اختلال‌های پزشکی شناخته شده در سراسر جهان است. این بیماری، تقریبا 25 درصد از کل جمعیت دنیا را درگیر می‌کند. به همین خاطر، شناخت علائم، عوامل ایجاد و روش‌های درمانی آن، از اهمیت بسیار زیادی برخوردار است.

در این مقاله به بررسی انواع کم خونی و اطلاعات مربوط به هر کدام از آن‌ها پرداختیم. در صورتی که همچنان در این رابطه سوال یا ابهامی دارید، حتما در بخش نظرات با ما در میان بگذارید تا در اولین فرصت، پاسخ‌گوی شما عزیزان باشیم.