تنبلی تخمدان یا سندرم تخمدان پلی کیستیک

تنبلی تخمدان یا سندرم تخمدان پلی کیستیک (PCOS)، یک اختلال هورمونی است که در میان زنانی که در سنین باروری بسر می‌برند، رایج است.

زنان مبتلا به PCOS مشکلاتی مثل قطع دوره‌های قاعدگی یا پریود طولانی مدت را تجربه می‌کنند یا دچار افزایش سطح سرمی هورمون مردانه (آندروژن) می‌شوند. در تخمدان‌های افراد مبتلا به PCOS کیسه‌های کوچک پر از مایع (فولیکول) ایجاد می‌شود و تخمدان‌ها به طور منظم تخمک آزاد نمی‌کنند.

علت دقیق PCOS ناشناخته است. تشخیص و درمان به موقع این بیماری می‌تواند احتمال بروز عوارض طولانی مدت مانند دیابت نوع 2 و بیماری قلبی را کاهش دهد. با توجه به اینکه PCOS یکی از شایع‌ترین بیماری‌های زنان است، این مقاله از ایده آل مگ را به بررسی آن اختصاص داده‌ایم. با ما تا انتهای این مطلب همراه باشید.

تنبلی تخمدان چیست؟

سندرم تخمدان پلی کیستیک، یک بیماری زنان است که بانوان را در سنین باروری (15 تا 44 سالگی) درگیر می‌کند. بین 2/2 تا 26/7 درصد زنان PCOS دارند، اما بسیاری از آن‌ها از این موضوع آگاه نیستند.

تخمدان‌ها تخمک‌هایی آزاد می‌کنند که توسط اسپرم مرد بارور می‌شوند. آزاد شدن یک تخمک در هر ماه «تخمک‌گذاری» نامیده می‌شود. هورمون محرک فولیکول (FSH) و هورمون لوتئینه‌ کننده (LH) که در غده هیپوفیز تولید می‌شوند، تخمک‌گذاری را کنترل می‌کنند.

PCOS یک سندرم یا گروهی از علائم است که تخمدان‌ها و تخمک‌گذاری را تحت تاثیر قرار می‌دهد. سه ویژگی اصلی این بیماری عبارتند از:

• وجود کیست در تخمدان‌ها
• افزایش هورمون‌های مردانه
• نامنظم بودن پریود یا قطع آن

در مبتلایان به PCOS، تعداد زیادی کیسه‌ کوچک پر از مایع در داخل تخمدان رشد می‌کند. کلمه «پلی کیستیک» به معنی «کیست‌های زیاد» است. این کیسه‌ها فولیکول‌هایی هستند که در هر کدام یک تخمک نابالغ وجود دارد. تخمک‌ها هرگز به اندازه‌ کافی بالغ نمی‌شوند که تخمک‌گذاری انجام شود.

عدم تخمک‌گذاری میزان هورمون‌های استروژن، پروژسترون، FSH و LH را تغییر می‌دهد. سطح پروژسترون به کمتر از حد معمول می‌رسد، در حالی که میزان آندروژن بالاتر از حد طبیعی است. افزایش هورمون مردانه آندروژن چرخه قاعدگی را مختل می‌کند؛ بنابراین، زنان مبتلا به PCOS کمتر از حد معمول پریود می‌شوند.

علائم تخمدان پلی کیستیک

علائم و نشانه‌های PCOS اغلب در اولین دوره قاعدگی و در دوران بلوغ ایجاد می‌شود. گاهی اوقات هم این بیماری در سنین بالاتر و در پاسخ به افزایش وزن اتفاق می‌افتد. علائم PCOS ممکن است در هر فرد متفاوت باشد. اگر حداقل دو مورد از علائم زیر را تجربه کنید، به PCOS مبتلا هستید:

پریود نامنظم

رایج‎ترین علامت PCOS، دوره های قاعدگی نامنظم یا طولانی مدت است. به عنوان مثال، اگر شخصی در کل سال کمتر از 9 بار پریود شود یا فاصله بین دو قاعدگی بیش از ۳۵ روز باشد، باید به PCOS مشکوک شود. علاوه بر این، اگر مقدار خونریزی غیرطبیعی باشد و به طور ناگهانی نسبت به گذشته تغییر کند، می‌تواند نشانه‌ای از کیست تخمدان باشد.

موهای زائد

هم بدن مردان دارای هورمون‌های زنانه است و هم بدن زنان هورمون‌های مردانه دارد. علت نامگذاری یک سری هورمون‌ها به نام هورمون‌های مردانه این است که میزان آن‌ها در بدن مردان بیشتر است و باعث بروز ویژگی‌های فیزیکی و خلقیات مردانه می‌شوند. این موضوع در مورد هورمون‌های زنانه هم صدق می‌کند.

در بعضی زنان که تخمدان پلی کیستیک دارند، ترشح آندروژن (یکی از هورمون‌های مردانه) بیشتر از مقدار معمول است. این امر باعث بروز نشانه‌های فیزیکی مردانه مانند موهای زائد در صورت و بدن (هیرسوتیسم) و ریزش مو و طاسی با الگوی مردانه می‌شود. آکنه شدید هم می‌تواند نشانه بالا بودن این هورمون باشد.

تخمدان پلی کیستیک

ممکن است تخمدان‌ها بزرگ شوند و حاوی فولیکول‌هایی باشند که اطراف تخمک‌ها را احاطه کرده‌اند. در نتیجه، عملکرد تخمدان‌ها مختل می‌شود.

غالبا در افراد چاق علائم و نشانه‌های PCOS شدیدتر هستند. اگر در مورد دوره‌های قاعدگی خود نگران هستید یا علائم افزایش بیش از حد آندروژن از جمله موهای زائد، آکنه و طاسی را مشاهده می‌کنید، به پزشک زنان مراجعه کنید.

علل تنبلی تخمدان

علت دقیق تنبلی تخمدان مشخص نیست. عواملي كه ممكن است در بروز این بیماری نقش داشته باشند، عبارتند از:

افزایش انسولین

انسولین، هورمون تولید شده در پانکراس (لوزالمعده) است که اجازه می‌دهد سلول‌ها برای کسب انرژی مورد نیاز خود از قند موجود در خون استفاده کنند. اگر سلول‌ها به اثر انسولین مقاوم باشند، نمی‌توانند از قند موجود در خون استفاده کرده و در نتیجه سطح قند خون افزایش می‌یابد.

این موضوع بدن را وادار می‌کند تا انسولین بیشتری تولید ‌کند. افزایش انسولین ممکن است تولید آندروژن را بالا برده و از این طریق باعث ایجاد مشکل در تخمک‌گذاری شود.

التهاب خفیف

این اصطلاح برای توصیف موادی که توسط گلبول‌های سفید خون برای مبارزه با عفونت تولید می‌شوند، بکار می‌رود. تحقیقات نشان می‌دهد که در زنان مبتلا به تنبلی تخمدان نوعی التهاب خفیف وجود دارد که تخمدان‌های پلی کیستیک را برای تولید آندروژن تحریک می‌کند و به بروز مشکلات قلبی و مشکلات عروقی منجر می‌شود.

ژنتیک

شواهد علمی حاکی از آن است که بعضی ژن‌ها ممکن است با سندرم تخمدان پلی کیستیک مرتبط باشند.

افزایش آندروژن

افزایش تولید آندروژن توسط تخمدان‌ها به رشد موهای زائد و بروز آکنه منجر می‌شود.

عوامل خطرساز تنبلی تخمدان

شیوع سندرم تخمدان پلی کیستیک در بعضی خانواده‌ها بیشتر است؛ اما اطلاعات کمی درباره علت این موضوع یا نحوه انتقال آن از نسلی به نسل دیگر وجود دارد. محققان بر این باورند که استرس و عوامل محیطی (از جمله چاقی و آلاینده‌ها) احتمال ابتلا به PCOS را افزایش می‌دهند.

عوارض جانبی سندرم تخمدان پلی کیستیک

مهم‌ترین عوارض تخمدان پلی کیستیک شامل موارد زیر می‌شود:

• ناباروری
• دیابت بارداری یا پرفشاری خون ناشی از بارداری
• سقط جنین یا زایمان زودرس
• استئاتوهپاتیت غیر الکلی (التهاب شدید کبد که از تجمع چربی در کبد ناشی می‌شود)
• سندرم متابولیک (بیماری‌ای که با مجموعه‌ای از علائم شامل فشار خون بالا، قند خون بالا و میزان غیرطبیعی کلسترول یا تری گلیسیرید مشخص می‌شود و خطر ابتلا به بیماری قلبی-عروقی را به طور قابل توجهی افزایش می‌دهد)
• دیابت نوع دو یا پیش دیابت
• آپنه خواب (وقفه تنفسی در هنگام خواب)
• افسردگی، اضطراب و اختلال اشتها
• سرطان رحم (سرطان آندومتر)

نحوه تشخیص تنبلی تخمدان

معمولا پزشکان برای تشخیص تنبلی تخمدان، از بیمار درباره دوره‌های قاعدگی، تغییرات وزن، رشد موهای زائد و آکنه سوال می‌کنند. سپس بر اساس اینکه احتمال وجود بیماری تا چه حد باشد، از یکی از روش‌های تشخیصی زیر استفاده می‌کنند:

 سونوگرافی ترانس واژینال

در این نوع سونوگرافی، یک وسیله لوله مانند را داخل واژن قرار می‌دهند. این وسیله از خود امواج صوتی با فرکانس بالا ساطع می‌کند و تصویر داخل شکم را روی صفحه مانیتور نمایش می‌دهد.

معاینه لگن

پزشک به صورت بصری و دستی ارگان‌های تناسلی را از نظر وجود توده یا سایر ناهنجاری‌ها بررسی می‌کند.

آزمایش خون

با آزمایش خون سطح هورمون‌ها را اندازه می‌گیرند. همچنین کمبود بعضی ویتامین‌ها موجب بروز PCOS می‌شود که با آزمایش خون مقدار آن‌ها هم قابل اندازه‌گیری است.

پیش‌تر ذکر کردیم که سطح بالای کلسترول، تری گلیسیرید و قند خون (سندرم متابولیک) می‌تواند باعث تنبلی تخمدان شود. پزشک با توجه به شرایط بیمار ممکن است یک یا چند مورد از این آزمایش‌ها را تجویز کند.

سونوگرافی شکم

با سونوگرافی ظاهر تخمدان‌ها و ضخامت پوشش رحم بررسی می‌شود. در این نوع سونوگرافی، پزشک پروب دستگاه را روی شکم (محل قرارگیری واژن) حرکت می‌دهد و امواج صوتی حاصل از آن تصویری ایجاد می‌کند که روی مانیتور قابل مشاهده است.

اگر مشخص شود که به PCOS مبتلا هستید، ممکن است پزشک آزمایش‌های بیشتری را برای بررسی عوارض توصیه کند، از جمله:

• بررسی دوره‎ای فشار خون، تحمل گلوکز و میزان کلسترول و تری گلیسرید خون
• غربالگری برای افسردگی و اضطراب
• غربالگری برای آپنه انسدادی خواب

درمان تنبلی تخمدان

برای درمان تنبلی تخمدان بیشتر بر رفع نگرانی‌های فردی مانند ناباروری، هیرسوتیسم، آکنه یا چاقی، تمرکز می‌کنند تا از اضطراب بیمار که خودش مزید بر علت است، کاسته شود. البته درمان خاص PCOS شامل تغییر سبک زندگی و دارو درمانی می‌شود.

درمان تنبلی تخمدان در دختران مجرد

اگر دختران مجرد به سندرم تخمدان پلی کیستیک مبتلا هستند، باید در اسرع وقت به متخصص زنان مراجعه کنند تا از نازایی و سایر عوارض در آینده جلوگیری شود. درمان می‌تواند از فردی به فرد دیگر متفاوت باشد. معمولا اصلاح سبک زندگی (پیروی از رژیم غذایی سالم و افزایش فعالیت بدنی)، حفظ وزن در محدوده‌ی طبیعی و تجویز داروهای ضد بارداری می‌تواند به درمان PCOS کمک کند.

نکاتی برای تغییر رژیم غذایی و سبک زندگی برای درمان تخمدان پلی کیستیک

اگر به اضافه وزن مبتلا باشید، پزشک کاهش وزن از طریق یک رژیم غذایی کم کالری و فعالیت ورزشی متوسط را توصیه می‌کند. حتی کاهش وزن جزئی، به عنوان مثال از دست دادن ۵ درصد وزن بدن، می‌تواند وضعیت بیمار را بهبود بخشد.

کاهش وزن اثربخشی داروها را افزایش می‌دهد و احتمال ناباروری را کم می کند. برای کمک به کاهش اثرات PCOS سعی کنید:

• وزن خود را در محدوده سالم حفظ کنید. کاهش وزن می‌تواند سطح انسولین و آندروژن را کاهش دهد و تخمک‌گذاری را به حالت عادی بازگرداند. از پزشک خود درباره برنامه کنترل وزن سوال کنید و به طور منظم به یک متخصص تغذیه مراجعه کنید تا بتوانید به وزن مناسب برسید.
• مصرف کربوهیدرات را محدود کنید. رژیم‌ غذایی کم چرب و پرکربوهیدرات ممکن است سطح انسولین را افزایش دهد. در صورت ابتلا به سندرم تخمدان پلی کیستیک با پزشک خود درباره رژیم کم کربوهیدرات مشورت کنید. کربوهیدرات‌های پیچیده مثل غلات کامل را انتخاب کنید که قند خون شما را آهسته‌تر افزایش می‌دهند.
• فعالیت بدنی داشته باشید. ورزش به کاهش سطح قند خون کمک می‌کند. اگر به PCOS مبتلا هستید، افزایش فعالیت روزانه و شرکت در یک برنامه ورزشی منظم می‌تواند مقاومت به انسولین را درمان یا حتی از آن جلوگیری کند. ورزش همچنین به شما کمک می‌کند که وزن خود را کنترل و از ابتلا به دیابت پیشگیری کنید.

درمان دارویی تنبلی تخمدان

داروهایی که برای درمان تخمدان پلی کیستیک استفاده می‌شوند، به سه دسته تقسیم می‌شوند: داروهایی برای تنظیم چرخه قاعدگی، داروهایی برای کمک به تخمک‌گذاری و داروهایی برای کاهش موهای زائد.

داروهایی برای تنظیم چرخه قاعدگی

• قرص ترکیبی: قرص‌های ترکیبی، قرص هایی هستند که حاوی استروژن و پروژستین (هورمون‌های زنانه) هستند و باعث کاهش تولید آندروژن (هورمون مردانه) و تنظیم استروژن می‎شوند. تنظیم هورمون‌هامی‌تواند خطر ابتلا به سرطان آندومتر را کاهش دهد و خونریزی غیرطبیعی، رشد موهای زائد و آکنه را برطرف کند. به جای قرص‌، ممکن است از پچ‌های پوستی یا حلقه واژن استفاده کنید که ترکیبی از استروژن و پروژستین هستند.
• پروژستین درمانی: مصرف پروژستین دوره‌های قاعدگی را تنظیم کرده و از بیمار در برابر سرطان آندومتر محافظت می‌کند. پروژستین درمانی سطح ویتامین را بهبود نمی‌بخشد و از حاملگی جلوگیری نمی‌کند. اگر بخواهید از حاملگی هم جلوگیری کنید، پروژستین تنها (مینی پیل) یا پروژستین داخل رحمی انتخاب بهتری است.

داروهایی برای کمک به تخمک‌گذاری

• کلومیفن: این داروی خوراکی ضد استروژن در طول اولین بخش چرخه قاعدگیمصرف می‌شود.
• لتروزول: این دارو بیشتر برای درمان سرطان پستان استفاده می‌شود، اما می‌تواند به تخریب کیست‌های تخمدان هم کمک کند.
• متفورمین: این داروی خوراکی در درمان دیابت نوع دو کاربرد دارد و باعث بهبود مقاومت به انسولین و کاهش سطح انسولین خون می‌شود.
• گنادوتروپین‌ها: نوعی هورمون تزریقی است.

داروهایی برای کاهش موهای زائد

• قرص‌های ضد بارداری: این قرص‌ها تولید آندروژن را که می‌تواند موجب رشد بیش از حد مو شود، کاهش می‌دهند.
• اسپیرونولاکتون (آلداکتون): این دارو باعث کاهش اثرات آندروژن روی پوست می شود. اسپیرونولاکتون می‌تواند باعث بروز نقایص مادرزادی شود؛ بنابراین، در حین مصرف این دارو استفاده از روش‌های پیشگیری از بارداری ضروری است.
• افلورنیتین: این کرم می‌تواند سرعت رشد موهای صورت را در زنان کاهش دهد.

کلام پایانی

سندرم تخمدان پلی کیستیک می‌تواند چرخه قاعدگی زنان را مختل و باردار شدن را سخت‌تر کند. اصلاح سبک زندگی اولین درمانی است که پزشکان برای PCOS توصیه می‌کنند. کاهش وزن می‌تواند علائم PCOS را درمان کند و شانس باردار شدن را بهبود بخشد. رژیم غذایی و ورزش هوازی دو راهکار موثر برای کاهش وزن هستند.

اگر تغییر سبک زندگی موثر نبود، از داروها برای درمان تنبلی تخمدان استفاده می‌شود. داروهایی مثل قرص‌های ضد بارداری و متفورمین می‌توانند چرخه‌های قاعدگی طبیعی را بازگردانند و علائم PCOS را تسکین دهند.

سوالات متداول