علائم عفونت ادراری در کودکان و درمان آن

عفونت ادراری در کودکان زمانی رخ می‌دهد که باکتری‌ها از طریق ادرار دفع نمی‌شوند و در داخل دستگاه ادراری شروع به رشد می‌کنند.

8 درصد دختران و 2 درصد پسران تا سن پنج سالگی به این بیماری مبتلا می‌شوند. تا قبل از 12 ماهگی شیوع عفونت ادراری در بین پسران بیشتر است، اما بعد از این سن میزان ابتلای دختران افزایش می‌یابد.

گاهی اوقات، علائم عفونت ادراری در کودکان به سختی تشخیص داده می‌شود؛ به همین دلیل، مهم است که علائم و نشانه‌های آن را بشناسید تا فرزندتان را به موقع نزد پزشک ببرید. عفونت ادراری می‌تواند به یک عفونت کلیه جدی تبدیل شود که با عوارض زیادی همراه است.

مقاله امروز ایده آل مگ به بررسی علائم، دلایل و نحوه درمان عفونت ادراری در نوزاد پسر و دختر و همچنین کودکان بزرگ‌تر اختصاص دارد. با ما تا انتهای این مطلب همراه باشید.

عفونت ادراری چیست؟

عفونت دستگاه ادراری (UTI) در کودکان یک بیماری نسبتا شایع است. دستگاه ادراری از بخش‌های مختلف شامل دو کلیه، دو میزنای (حالب)، مثانه و پیشابراه (مجرای ادرار) تشکیل شده است.

ادرار در کلیه‌ها تولید می‌شود و از طریق میزنای به مثانه می‌رسد. در بزرگسالان، کلیه‌ها در طول روز حدود 2 لیتر ادرار تولید می‌کنند. میزان تولید ادرار در کودکان بسته به سن آ‌ن‌ها کمتر است.

در کودکان، به ازای هر سال افزایش سن مثانه می‌تواند 1 تا 1/5 اونس (30 تا 45 میلی‌لیتر) ادرار را در خود نگه دارد. به عنوان مثال، مثانه یک کودک چهار ساله گنجایش 4 تا 6 اونس (120 تا 180 میلی‌لیتر) ادرار را دارد.

علاوه بر تولید ادرار، کلیه‌ها تعادل بسیاری از مواد شیمیایی (از جمله سدیم، پتاسیم، کلسیم، فسفر و…) را در بدن حفظ می‌کنند؛ همچنین در تنظیم اسیدیته خون نقش دارند.

بعضی از هورمون‌ها هم در کلیه‌ها ساخته می‌شوند. این هورمون‌ها به کنترل فشار خون، افزایش تولید گلبول‌های قرمز و ساخت استخوان‌های قوی کمک می‌کنند.

چه زمانی کودک به عفونت ادراری مبتلا می‌شود؟

ادرار حاوی آب، نمک و مواد زائد است، اما باکتری، ویروس و قارچ ندارد؛ با این حال، ممکن است باکتری‌های پوست یا مدفوع از طریق مجرای ادرار به مثانه بروند و در آنجا تکثیر شوند.

وقتی باکتری وارد پیشابراه شده و به سمت داخل بدن حرکت می‌کند، کودک شما به عفونت ادراری مبتلا می‌شود. دو نوع عفونت ادراری که بیشتر کودکان را تحت تاثیر قرار می‌دهند عبارتند از: عفونت مثانه و عفونت کلیه.

هنگامی که عفونت ادراری مثانه را تحت تاثیر قرار می‌دهد، به آن «سیستیت» می‌گویند. وقتی عفونت از مثانه به کلیه‌ها می‌رسد، «پیلونفریت» نامیده می‌شود. هر دو بیماری را می‌توان با آنتی بیوتیک‌ها درمان کرد، اما عفونت کلیه در صورت درمان نشدن عوارض جدی‌تری ایجاد می‌کند.

ممکن است عفونت ادراری بدون علامت باشد یا کودک نتواند علائم خود را توصیف کند؛ به همین دلیل، گاهی اوقات عفونت ادراری در کودکان مورد توجه قرار نمی‌گیرد. برای جلوگیری از گسترش عفونت و آسیب دیدن کلیه‌ها، عفونت دستگاه ادراری به درمان فوری نیاز دارد.

عوامل ابتلای کودکان به عفونت ادراری

عفونت‌های ادراری معمولا توسط باکتری‌هایی ایجاد می‌شوند که از پوست اطراف مقعد یا واژن به درون دستگاه ادراری راه پیدا می‌کنند.

شایع‌ترین علت عفونت ادراری باکتری اشرشیا کلی (E. coli) است که به طور طبیعی در روده بزرگ زندگی می‌کند. بیشتر عفونت‌های ادراری زمانی ایجاد می‌شوند که این نوع باکتری یا سایر باکتری‌ها از مقعد وارد پیشابراه می‌شوند. در بعضی از کودکان، یبوست خطر ابتلا به عفونت را افزایش می‌دهد.

اکثر کودکانی که به عفونت ادراری مبتلا می‌شوند، کلیه و مثانه طبیعی دارند، اما بعضی از ناهنجاری‌ها مثل رفلاکس وزیکویورترال و انسداد مجرای ادرار می‌توانند به بروز UTI منجر شوند. تشخیص زودهنگام این ناهنجاری‌ها از سلامت کلیه‌ها محافظت می‌کند:

• رفلاکس وزیکویورترال: در حالت عادی ادرار باید از کلیه‌ها به سمت میزنای، مثانه و پیشابراه برود. گاهی اوقات به دلیل مشکلی که در دریچه مثانه وجود دارد، ادرار در جهت اشتباه جریان می‌یابد و از مثانه به سمت کلیه‌ها برمی‌گردد؛ در نتیجه، ممکن است باکتری‌ها همراه با ادرار از مثانه به کلیه‌ها منتقل شوند و کودک را به پیلونفریت (عفونت کلیه) مبتلا کنند.
• انسداد مجرای ادرار: مسیر دفع ادرار ممکن است در بسیاری از نقاط دستگاه ادراری مسدود شود. در بیشتر موارد، این انسدادها از باریک شدن غیرطبیعی مجرای ادرار ناشی می‌شوند که از تخلیه ادرار به خارج از بدن جلوگیری می‌کند.

عوامل خطر عفونت ادراری در کودکان

دختر بچه‌ها بیشتر از پسر بچه‌ها به عفونت ادراری مبتلا می‌شوند. سایر عواملی که می‌توانند شرایط ورود باکتری‌ها را به دستگاه ادراری کودکان فراهم کنند عبارتند از:

• انسداد یا تغییر شکل ساختاری در یکی از اندام‌های دستگاه ادراری
• عملکرد غیرطبیعی دستگاه ادراری
• رفلاکس وزیکویورترال
• ختنه نشدن (در پسران)
• پوشیدن لباس‌های تنگ (در دختران)
• استفاده از لباس زیر خیس
• تمیز کردن بدن از عقب به سمت جلو بعد از اجابت مزاج
• تاخیر در دفع ادرار برای مدت طولانی
• یبوست شدید
• اسهال مکرر
• مصرف ناکافی مایعات که باعث می‌شود بدن کودک برای دفع باکتری‌ها ادرار کافی تولید نکند
• نارس بودن در زمان تولد
• استفاده از کاتتر ادراری
• ابتلا به دیابت
• سوء استفاده جنسی (در دختران)
• ضعیف بودن سیستم ایمنی
• استفاده طولانی‌مدت از آنتی بیوتیک‌ها
• پیوند عضو

علائم عفونت ادراری در نوزادان و کودکان

علائم UTI به شدت عفونت و سن فرزند شما بستگی دارد. نوزادان و کودکان بسیار خردسال ممکن است هیچ علامتی را تجربه نکنند. علائم عفونت ادراری در نوزاد دختر و پسر شامل موارد زیر است:

• تب در کودک
• بی‌اشتهایی
• استفراغ
• اسهال
• تحریک‌پذیری

کودکان بزرگ‌تر ممکن است علائم دیگری داشته باشند که عبارتند از:

• احساس درد یا سوزش هنگام دفع ادرار
• گریه کردن هنگام تخلیه ادرار
• تکرر ادرار
• مراجعه مکرر به سرویس بهداشتی در طول شب
• شب ادراری در کودکانی که استفاده از سرویس بهداشتی را آموزش دیده‌اند
• احساس درد در زیر ناف یا کمر
• ادرار بدبو
• ادراری که کدر یا صورتی رنگ به نظر می‌رسد

سایر علائم بسته به اینکه کدام بخش از دستگاه ادراری آلوده شده باشد، می‌توانند بسیار متنوع باشند. عفونت مثانه با علائم زیر مشخص می‌شود:

• وجود خون در ادرار
• ادرار کدر
• ادرار بدبو
• احساس درد یا سوزش هنگام تخلیه ادرار
• احساس فشار یا درد در لگن، کمر یا زیر ناف
• تکرر ادرار
• بیدار شدن از خواب برای رفتن به سرویس بهداشتی
• شب‌ ادراری

اگر عفونت به کلیه‌ها رسیده باشد، فرزندتان علائم شدیدتری را تجربه می‌کند که معمولا شامل موارد زیر هستند:

• تحریک‌پذیری
• لرز
• تب شدید
• حالت تهوع و استفراغ
• احساس درد در پهلوها یا کمر
• درد شدید شکم
• خستگی مفرط

علائم عفونت ادراری در پسران

پسران مبتلا به UTI ممکن است علائم زیر را تجربه کنند:

• درد هنگام دفع ادرار
• تکرر ادرار
• بی‌اشتهایی
• تب
• بی‌قراری
•  

علائم عفونت ادراری در دختران

از علائم عفونت ادراری در بین دختران می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• تکرر ادرار
• سوزش ادرار
• تغییر رنگ و بوی ادرار
• وجود خون در ادرار

عوارض عفونت ادراری برای کودکان

تشخیص و درمان سریع  عفونت ادراری در کودکان از بروز عوارض جدی و طولانی‌مدت جلوگیری می‌کند. درمان نکردن UTI به عفونت کلیه منجر می‌شود که می‌تواند بسیار خطرناک باشد. ابتلا به عفونت کلیه با عوارض زیر همراه است:

• آبسه کلیه
• کاهش عملکرد کلیه یا نارسایی کلیه
• هیدرونفروز یا تورم کلیه‌ها
• سپسیس که می‌تواند به نارسایی اندام و مرگ منجر شود (احتمال ابتلا به سپسیس در نوزادان و کودکان نارس مبتلا به UTI تقریبا 20 درصد است)

حدود 3 درصد کودکانی که عفونت ادراری دارند ممکن است در آینده به اسکار کلیه مبتلا شوند. مهم‌ترین عوارض اسکار کلیه عبارتند از:

• پرفشاری خون
• نارسایی مزمن کلیوی

تشخیص و درمان عفونت ادراری در کودکان

اگر علائم عفونت ادراری را در فرزندتان مشاهده کردید، فورا به پزشک مراجعه کنید. درمان به موقع این بیماری از بروز عوارض خطرناک جلوگیری می‌کند.

راه‌های تشخیص عفونت ادراری

آزمایش ادرار بهترین راه برای تشخیص UTI است. نمونه ادرار برای تشخیص عفونت ادراری در کودکان مورد نیاز است و برای موارد زیر استفاده شود:

• آزمایش ادرار: ادرار با استفاده از یک نوار تست مخصوص از نظر وجود علائم عفونت (مانند خون و گلبول‌های سفید) آزمایش می‌شود؛ علاوه بر این، ممکن است به کمک میکروسکوپ از نظر وجود باکتری بررسی شود.
• کشت ادرار: این تست آزمایشگاهی معمولا 24 تا 48 ساعت طول می‌کشد. با این تست، نمونه ادرار برای شناسایی نوع باکتری ایجادکننده عفونت ادراری تجزیه و تحلیل می‌شود. نتیجه کشت ادرار به پزشک در انتخاب آنتی بیوتیک مناسب کمک می‌کند.

روشی که پزشک برای جمع‌آوری ادرار توصیه می‌کند به سن فرزند شما بستگی دارد. اگر کودک بتواند از سرویس بهداشتی استفاده کند، احتمالا از شما خواسته می‌شود که هنگام ادرار کردن فرزندتان به گرفتن نمونه کمک کنید. نکته مهم این است که مراقب باشید باکتری‌ها از پوست وارد نمونه ادرار نشوند.

جمع‌آوری یک نمونه ادرار تمیز می‌تواند برای کودکان کم سن و سال چالش‌برانگیز باشد. نمونه ادرار را نمی‌توان از پوشک مرطوب به دست آورد؛ بنابراین، ممکن است پزشک از یکی از تکنیک‌های زیر برای گرفتن نمونه ادرار کودک شما استفاده کند:

• کیسه جمع‌آوری ادرار: یک کیسه پلاستیکی روی اندام تناسلی فرزندتان چسبانده می‌شود تا ادرار را جمع کند.
• جمع‌آوری ادرار با استفاده از کاتتر: یک کاتتر در نوک آلت تناسلی پسران یا داخل مجرای ادرار دختران و در مثانه قرار داده می‌شود تا ادرار را جمع‌آوری کند. این روش دقیق‌ترین راهکار برای جمع‌آوری ادرار کودکان است.

سایر آزمایش‌ها

وقتی نتیجه تست ادرار در محدوده مرزی باشد، آزمایش خون برای بررسی تعداد سلول‌های خونی و التهاب توصیه می‌شود؛ علاوه بر این، برای کودکانی که به شدت بیمار به نظر می‌رسند باید کشت خون به منظور غربالگری سپسیس انجام شود. سپسیس واکنش خطرناک بدن به عفونت است.

اگر فرزندتان به عفونت کلیه مبتلا باشد، ممکن است پزشک برای بررسی آسیب کلیه از تست‌های تصویربرداری مانند سونوگرافی کلیه و مثانه و سی‌تی اسکن (CT scan) یا ام آر آی (MRI) استفاده کند.

درمان UTI در کودکان

آنتی بیوتیک بهترین دارو برای عفونت ادراری در کودکان است و معمولا پس از مثبت شدن نتیجه کشت ادرار تجویز می‌شود؛ با این حال اگر نتیجه اولیه آزمایش نشان‌دهنده UTI باشد یا کودک بسیار بیمار به نظر برسد، ممکن است پزشک قبل از آماده شدن نتیجه کشت ادرار، استفاده از آنتی بیوتیک را توصیه کند.

درمان UTI در نوزادان به کمک آنتی بیوتیک‌های تزریقی انجام می‌شود. در بیشتر موارد استفاده از شربت برای عفونت در کودکان بزرگ‌تر توصیه می‌شود، اما گاهی اوقات این کودکان هم به آنتی بیوتیک تزریقی نیاز پیدا می‌کنند.

بستری شدن در بیمارستان ممکن است در موارد زیر ضروری باشد:

• کم سن و سال بودن کودک (زیر 6 ماه)
• تب بالایی که بهبود نمی‌یابد
• مشکوک بودن پزشک به عفونت کلیه
• ابتلا به سپسیس
• کم آبی بدن، استفراغ یا ناتوانی کودک در مصرف داروهای خوراکی

آنتی بیوتیک مناسب برای کودکان

هیچ دستورالعمل خاصی در مورد اینکه کدام آنتی بیوتیک برای کودکان بهتر است، وجود ندارد. نوع باکتری که باعث عفونت ادراری شده است و شدت عفونت کودک، نوع آنتی بیوتیک مورد استفاده و طول درمان را تعیین می‌کند. رایج‌ترین آنتی بیوتیک‌هایی که برای درمان عفونت ادراری در کودکان تجویز می‌شوند عبارتند از:

• آموکسی سیلین (amoxicillin)
• آموکسی سیلین و اسید کلاوولانیک (amoxicillin and clavulanic acid)
• سفالوسپورین (cephalosporins)
• داکسی سایکلین (doxycycline)، فقط برای کودکان بالای 8 سال
• نیتروفورانتوئین (nitrofurantoin)
• سولفامتوکسازول-تری متوپریم (sulfamethoxazole-trimethoprim)

استفاده مکرر از آنتی بیوتیک‌ها به مقاومت باکتریایی منجر می‌شود، اما این دسته از داروها بهترین گزینه برای درمان UTI در کودکان هستند.

برای جلوگیری از مقاومت باکتریایی، اطمینان حاصل کنید که فرزندتان آنتی بیوتیک تجویز شده برای درمان عفونت را تا مدت زمانی که پزشک دستور داده است، مصرف کند. هرگز آنتی‌ بیوتیک‌های قدیمی را که از گذشته دارید، به فرزندتان ندهید.

از هر 10 کودکی که آنتی بیوتیک دریافت می‌کنند ممکن است یک نفر عوارض جانبی این داروها را تجربه کند. رایج‌ترین عوارض آنتی بیوتیک‌ها عبارتند از:

• بثورات پوستی
• واکنش آلرژیک (بثورات قرمز و خارش‌دار ممکن است نشان‌دهنده واکنش آلرژیک باشد)
• حالت تهوع
• اسهال
• دل درد

پیش‌آگهی بلندمدت برای کودکان مبتلا به UTI

با تشخیص و درمان سریع، می‌توانید انتظار داشته باشید که فرزندتان به طور کامل بهبود پیدا کند؛ با این حال، بعضی از کودکان ممکن است به 6 تا 24 ماه درمان نیاز داشته باشند.

اگر کودک به رفلاکس وزیکویورترال مبتلا باشد، احتمالا مدت زمان درمان طولانی‌تر خواهد بود. در این بیماری مادرزادی، ادرار از مثانه به سمت میزنای برمی‌گردد و به جای خروج از پیشابراه وارد کلیه‌ها می‌شوند. در کودکانی که به طور مکرر به عفونت ادراری مبتلا می‌شوند، باید به رفلاکس وزیکویورترال مشکوک شد.

رفلاکس وزیکویورترال احتمال ابتلا به عفونت کلیه را افزایش می‌دهد. عفونت کلیه می‌تواند به این اندام آسیب وارد کند و در نهایت به نارسایی کلیه منجر شود؛ به همین دلیل، تشخیص و درمان به موقع آن مهم است.

مراقبت از عفونت ادراری کودک در منزل

نحوه مراقب شما از کودک مبتلا به عفونت ادراری روی نتیجه درمان تاثیر دارد. برای اینکه کودک سریع‌تر بهبود پیدا کند، نکات زیر را رعایت کنید:

• تا زمانی که پزشک توصیه می‌کند داروهای تجویز شده را به فرزندتان بدهید.
• اگر فکر می‌کنید فرزندتان تب دارد، دمای بدن او را اندازه بگیرید.
• از فرزند خود در مورد احساس درد یا سوزش در هنگام دفع ادرار سوال کنید.
• مطمئن شوید که کودک شما مایعات زیادی می‌نوشد.
• از یک پد گرمایشی استفاده کنید. گرما می‌تواند به کاهش کمردرد یا دل درد کمک کند.
• از مصرف مواد محرک خودداری کنید. غذاهای تند، پیاز خام، مرکبات، نوشیدنی‌های گازدار و کافئین‌دار و شیرین‌کننده‌های مصنوعی می‌توانند مثانه را تحریک کنند و درمان عفونت ادراری را به تاخیر بیندازند.

اینکه گفته می‌شود آب کرن‌بری می‌تواند به درمان عفونت ادراری کمک کند، پشتوانه علمی دارد؛ با این حال، شواهد نشان می‌دهد که این گزینه درمانی برای زنان مبتلا به UTI مفید است، نه کودکان.

اگر در حین مراقبت از کودک مبتلا به عفونت ادراری علائم زیر را مشاهده کردید، با پزشک تماس بگیرید:

• کاهش حجم غذای مصرفی
• ناتوانی در مصرف داروهای خوراکی
• استفراغ
• افزایش تب یا درد

پیشگیری از عفونت ادراری

شما می‌توانید با بعضی از تکنیک‌های اثبات شده از ابتلای فرزندتان به عفونت ادراری جلوگیری کنید. این راهکارها عبارتند از:

• از کف حمام استفاده نکنید. این مواد معطر در آب وان ریخته می‌شوند و کف می‌کنند. استفاده از این محصولات برای دختران توصیه نمی‌شود، چون می‌توانند باعث ورود باکتری‌ها به داخل پیشابراه شوند.
• از لباس زیر تنگ برای فرزند خود استفاده نکنید، به خصوص اگر دختر بچه است. لباس زیر کودکان باید نخی و گشاد باشد تا هوا به راحتی در اطراف ناحیه تناسلی جریان پیدا کند و مجرای ادرار را خشک نگه دارد.
• مایعات کافی در اختیار کودک قرار دهید. نوشیدن مایعات به دفع باکتری‌‌ها کمک می‌کند. با متخصص اطفال در مورد میزان مایعاتی که کودک شما باید بنوشد، مشورت کنید.

• از مصرف غذاها و نوشیدنی‌های کافئین‌دار توسط فرزندتان جلوگیری کنید، چون باعث تحریک مثانه می‌شوند.
• پوشک نوزادان و شیرخواران را به طور منظم عوض کنید.
• به کودکان بزرگ‌تر نحوه تمیز کردن ناحیه تناسلی را آموزش دهید. پاک کردن بدن از جلو به سمت عقب از انتقال باکتری‌های مقعد به مجرای ادرار جلوگیری می‌کند.
• کودک خود را تشویق کنید به جای نگه داشتن ادرار از سرویس بهداشتی استفاده کند.
• یبوست خطر ابتلا به عفونت ادراری را افزایش می‌دهد؛ چون به دستگاه ادراری فشار وارد می‌کند، مانع جاری شدن ادرار می‌شود و رشد باکتری‌ها را تحریک می‌کند. اگر فرزندتان یبوست دارد، با پزشک درباره راه‌های درمان آن مشورت کنید.
• بیماری‌های مرتبط با عفونت ادراری را درمان کنید. اگر فرزند شما به رفلاکس وزیکویورترال، انسداد مجرای ادرار یا یک مشکل آناتومیکی مبتلا است، به متخصص اطفال مراجعه کنید. درمان این بیماری‌ها به جلوگیری از عفونت مکرر مثانه کمک می‌کند. دیابت هم بیماری دیگری است که می‌تواند خطر ابتلا به عفونت مثانه را افزایش دهد. در مورد راه‌های کنترل قند خون و جلوگیری از UTI در کودکان دیابتی با پزشک صحبت کنید.

کلام پایانی

اگرچه عفونت ادراری در کودکان تهدیدکننده حیات نیست، اما ممکن است باعث بستری شدن کودک در بیمارستان شود یا عوارضی ایجاد کند که روی کیفیت زندگی او تاثیر بگذارند.

ضروری است که به محض مشاهده علائم عفونت ادراری به پزشک مراجعه کنید. فرزند شما باید تمام داروهای تجویز شده را طبق دستور پزشک مصرف کرده و دوره درمان را کامل کند، حتی اگر بعد از چند روز علائم او بهتر شوند.

در این مقاله سعی کردیم شما را با مهم‌ترین علائم عفونت ادراری و راه‌های درمان آن آشنا کنیم. اگر بعد از خواندن این مطلب سوال یا ابهامی در این زمینه دارید، می‌توانید آن را با ما در میان بگذارید.

سوالات متداول