علائم بیش فعالی در کودکان و راه های درمان آن چیست؟
بعضی از کودکان ساعت‌ها مشغول رنگ آمیزی می‌شوند یا نیمی از روز را بی‌صدا آجربازی می‌کنند، در حالی که برخی دیگر حتی نمی‌توانند برای دو دقیقه بی‌حرکت بنشینند. آنان بیشتر اوقات بی‌قرارند، به این سو و آن سو می‌پرند و به معنای واقعی کلمه از دیوار بالا می‌روند و به بیش فعالی کودکان دچار هستند.
ناآگاهی در مورد این اختلال باعث می‌شود افراد به محض مواجهه با کودکان پر انرژی، آنان را بیش فعال خطاب کنند، در حالی که صرف انرژی بالا لزوما به معنی بیش فعالی در کودکان نیست.
این اختلال یک بیماری مزمن همراه با رفتارهای تکانشی و بی‌توجهی است. کودک بیش فعال در دوران کودکی تشخیص داده می‌شود، اما علائم آن حتی در دوران نوجوانی و بزرگسالی ادامه پیدا می‌کند و زندگی فرد را تحت‌الشعاع قرار می‌دهد، این افراد برای آنکه به زندگی موفق و پرباری برسند، باید هرچه سریع‌تر به توصیه درمانگر دوره درمان را آغاز کنند.
در این مقاله از مجله اینترنتی ایده آل مگ قصد داریم به بررسی علائم بیش فعالی کودکان و راه‌های درمان آن بپردازیم. اگر کودک شما هم بیش از اندازه مورد انتظارتن فعال است، حتما تا پایان با ما همراه باشید.
بیش فعالی چیست؟
اختلال توجه و بیش فعالی (ADHD) از اختلالات عصبی پیچیده به‌شمار می‌رود که مستقیما بر موفقیت کودک در مدرسه و روابطی که برقرار می‌کند، تأثیر می‌گذارد. نوع رشد مغز و فعالیت‌های مغزی این افراد متفاوت است و بر میزان توجه، قدرت ثابت نشستن و خودکنترلی آنان تأثیر می‌گذارد.
بیش فعالی در کودکان عموما در سنین نونهالی (میانگین هفت سالگی) تشخیص داده می‌شود و کودک بیش فعال علائم متغیری دارد؛ به‌گونه‌ای که گاهی تشخیص آنها از کودکانی که صرفا بازیگوش هستند، دشوار است.
از طرفی ممکن است همه کودکان بسیاری از علائم این اختلال را تجربه کنند. بنابراین تشخیص قطعی تنها باید توسط پزشک انجام شود.
علائم بیش فعالی کودکان کدام است؟
توجه کردن، گوش دادن و پیروی از دستورات برای همه کودکان سخت است؛ اما مقابله با آن برای کودک بیش فعال به‌مراتب دشوارتر است. این کودکان تمام علائمی که در ادامه معرفی می‌کنیم یا تعدادی از آنها را تجربه می‌کنند.
قطع کردن صحبت دیگران
خودمحوری یکی از علائم بیش فعالی در کودکان است که باعث می‌شود کودک صحبت دیگران را قطع کند یا بخواهد وارد مکالمات و بازی‌هایی شود که در آن شرکت ندارد.
بی‌صبری
کودکان بیش فعال در طول فعالیت‌های کلاسی یا حتی موقع بازی نمی‌تواند صبر کند تا نوبتشان شود.
آشفتگی عاطفی
کودک مبتلا، کنترل چندان زیادی روی احساساتش ندارد و در موقعیت‌های مختلف ممکن است کنترل خشمش را از دست بدهد. حتی گاهی در کودکان کوچک‌تر کج خلقی مشاهده می‌شود.
بی قراری
کودک بیش فعال معمولا نمی‌تواند یک‌جا بنشیند. حتی وقتی به او دستور می‌دهید مدت مشخصی بنشیند، احتمالا تمام تلاش خودش را می‌کند تا بلند شوند و بدود، بی‌قراری کند یا حداقل روی صندلی می‌چرخد.
سر و صدای شدید
یکی از مهم‌ترین علائم بیش فعالی کودکان این است که نمی‌توانند آرام و بی‌صدا بازی کنند. این کودکان هرکجا باشند، حتما صدا تولید می‌کنند.
عدم تمایل به تکمیل کارها
کودک بیش فعال ممکن است به چیزهای مختلف علاقه نشان دهد، اما برای تکمیل آنها با مشکل مواجه شود. مثلا ممکن است پروژه‌ها، کارهای خانه یا تکالیف خود را شروع کند، اما قبل از آنکه تمام شود، به سراغ فعالیت دیگری برود که به آن علاقه دارد.
عدم تمرکز
این کودکان حتی زمانی که شخصی مستقیما با آنها صحبت می‌کند، نمی‌توانند توجه چندانی به حرف‌های او داشته باشند. حتی ممکن است ادعا کند حرف‌هایتان را شنیده، اما قادر به تکرار آنها نیست
اجتناب از انجام کارهای فکری
همین عدم تمرکز می‌تواند باعث شود کودک از فعالیت‌هایی که نیاز به تلاش ذهنی مداوم دارند، مثل توجه به کلاس درس یا انجام تکالیف اجتناب کند.
خیالبافی از نشانه‌های بیش فعالی کودکان
بیش فعالی در کودکان همیشه باعث سر و صدا و جنب و جوش آنها نمی‌شود؛ گاهی این کودکان حتی نسبت به باقی همسالانشان ساکت‌تر هستند و کمتر ارتباط برقرار می‌کنند. ممکن است به فضا خیره شوند، رویاپردازی کنند و اتفاقات پیرامون خود را نادیده بگیرند.
فراموشی
کودکان مبتلا به بیش فعالی در فعالیت‌های روزمره فراموشکار است. یعنی ممکن است انجام کارهای خانه یا تکالیف خود را فراموش کند. گم کردن اسباب‌بازی‌ها و لوازم شخصی از مهم‌ترین پیامدهای این مسئله است.
بیش فعالی چگونه تشخیص داده می شود؟
طبق مراکز کنترل و پیشگیری از بیماری، تقریبا 9 درصد از کودکان با بیش فعالی دست و پنجه نرم می‌کنند. مهم‌ترین علائمی که در راهنمای تشخیصی و آماری اختلالات سلامت روان (DSM) برای این عارضه و کودک بیش فعال آمده، عبارت‌اند از:
- مشکل نشستن؛ پیوسته تکان دادن دست‌ها و پاها
- دویدن یا کوهنوردی در زمان‌های نامناسب
- شرکت در فعالیت‌های پر سر و صدا
- پرحرفی کودک
- بی‌صبری
- قطع حرف دیگران
برای اطمینان از بیش فعال بودن یا نبودن فرزند خود، با یک پزشک اطفال صحبت کنید. هیچ‌گونه آزمایش خاصی برای این بیماری وجود ندارد. اما متخصص اطفال با انجام ارزیابی‌های اولیه مشکل را پیدا می‌کند و در صورت لزوم از شما می‌خواهد ارزیابی‌های بیشتری انجام دهید.
عوامل زمینه‌ساز بیش فعالی در کودکان
برخی از مهم‌ترین عواملی که باعث بروز بیش فعالی در کودکان می‌شوند عبارت‌اند از
ژنتیک؛ عامل مهم بیش فعالی در کودک
شواهد فعلی نشان می‌دهد که بیش فعالی در کودکان یک مسئله ژنتیکی است؛ یعنی از والدین به کودک منتقل می‌شود. هنوز ژن خاصی که بیشتر مستعد بیش فعالی باشد شناسایی نشده‌اند و دانشمندان بر این باورند که ممکن است چندین ژن در آن دخیل باشند، چرا که یک وضعیت بسیار پیچیده است.
این ژن‌ها می‌توانند با فرآیندهای انتقال‌دهنده‌های عصبی خاصی مثل دوپامین، که در سیستم‌های پاداش مغز، تنظیم تکانشگری و حرکت نقش دارد، مرتبط باشند.
مصرف الکل یا تنباکو در دوران بارداری
برخی از مطالعات نشان می‌دهند استفاده از تنباکو در دوران بارداری، می‌تواند با تولد کودک بیش فعال همراه باشد. اما در تحقیقات اخیر این سوال مطرح شده که آیا استفاده از این مواد مستقیما سبب بیش فعالی کودک می‌شود یا خیر.
تحقیقات هنوز نتوانستند ارتباط مشخص و قطعی بین این دو پیدا کنند، اما با این حال، زنان باردار باید از مصرف الکل و استعمال دخانیات خودداری کنند.
زایمان زودرس یا کم بودن وزن تولد نوزاد
تعدادی از مطالعات تحقیقاتی نشان می‌دهند که هرچه وزن کودک موقع تولد کمتر باشد یا تولد زودتر از موعد اتفاق بیافتد، خطر بیش فعالی کودک بیشتر خواهد بود.
سبک زندگی مادر باردار و رژیم غذایی او
محتوای زیاد قند یا سایر افزودنی‌های غذایی در رژیم غذایی و طولانی بودن مدت زمان خیره شدن به صفحات نمایشی (تلویزیون، تلفن‌های هوشمند، تبلت‌ها و رایانه‌ها) می‌تواند به تولد کودک بیش فعال می‌انجامد.
دانشمندان صرفا معتقدند این مسائل می‌توانند علائم کودک بیش فعاال را تشدید کند، نه اینکه به تنهایی باعث بیش فعالی در کودکان شوند.
آسیب مغزی تروماتیک
اگر آسیب ضربه‌ای مغز (TBI) در اوایل دوران کودکی اتفاق بیافتد، زمنیه‌ساز بسیاری از اختلالات روانپزشکی خواهد بود. مطالعات نشان می‌دهند که در میان این اختلالات، بیش فعالی با وجود آمار وقوع 20 درصدی شایع‌ترین اختلال است.
مواجهه محیطی با سموم و مواد شیمیایی
قرار گرفتن در معرض مواد شیمیایی به ویژه سرب یکی از عوامل فوق‌العاده موثر بر بیش فعالی کودک به‌شمار می‌رود. البته مطالعات نشان داده‌اند که قرارگیری در معرض این ماده شیمیایی مضر، با نوعی بیش فعالی که ترکیبی از تکانشگری و بیش فعالی است، مرتبط خواهد بود.
دقت کنید که قرار گرفتن در معرض سرب تنها علت بیش فعالی درکودکان نیست و به‌تنهایی تضمین نمی‌کند که کودک بیش فعال شود.
اخیرا مشخص شده است که سایر سموم محیطی مانند بیسفنول A (BPA) و فتالات‌ها به طور بالقوه برای سلامت مغز مشکل‌ساز هستند. اما ارتباط بین این سموم و ADHD هنوز ثابت نشده است.
رویکردهای درمان بیش فعالی در کودکان
هیچ درمانی برای کودک بیش فعال وجود ندارد، اما اتخاذ رویکرد درمانی مناسب می‌تواند به کنترل علائم این اختلال کمک کند. منظور استفاده از داروها، استراتژی‌های رفتاری خاص و تغییرات سبک زندگی برای کمک به تمرکز و سازمان‌دهی است.
پس از انجام تست بیش فعالی در کودکان و تایید این عارضه، برای کودکان 4 تا 6 ساله رفتار درمانی به عنوان بهترین روش درمان معرفی می‌شود؛ در حالی که برای کودکان بالای 6 سال ممکن است دارو تجویز شود.
درمان کودک بیش فعال با دارو
برای بهبود قدرت تمرکز و جلوگیری از حواس‌پرتی افراد مبتلا از داروهای محرک استفاده می‌شود. این داروها موثرترین راهکار ممکن محسوب می‌شوند و به 70 تا 90 درصد از افراد کمک می‌کنند. برای کودکانی که به داروهای محرک پاسخ خوبی نداده‌اند، می‌توان از داروهای غیرمحرک استفاده کرد.
داروهایی که برای این اختلال تجویز می‌شوند اثر کوتاه مدت، میان‌مدت و بلند مدت دارند. البته با عوارض جانبی هم همراه هستند. مسائلی مثل کم شدن اشتها، مشکلات خواب و تحریک‌پذیری از نمونه‌های عوارض است.
درمان جایگزین و استفاده از مکمل‌ها
حتما قبل از امتحان هر رژیم غذایی یا مکمل جدید با یک متخصص مراقبت‌های بهداشتی مشورت کنید. بسیاری از این رژیم‌ها هیچ تاثیری روی علائم بیش فعالی در کودکان ندارند. مثلا مواردی که در ادامه آمده، به عقیده محققان هیچ تاثیری روی درمان کودک بیش فعال ندارند:
- مگاویتامین‌ها و مکمل‌های معدنی
- داروی بیماری حرکت (برای درمان گوش داخلی)
- درمان عفونت قارچی کاندیدا
- بیوفیدبک EEG (آموزش با هدف افزایش فعالیت امواج مغزی)
- حرکت شناسی کاربردی (برای تنظیم مجدد استخوان‌ها در جمجمه)
- کاهش مصرف شکر
- آموزش بینایی سنجی
والدین چطور می‌توانند به کودک بیش فعال کمک کنند؟
به عنوان پدر و مادر یک کودک بیش فعال انتظار می‌رود برای کمک به فرزندتان این موارد را درنظر بگیرید:
- درگیر این اختلال شوید:. تا آنجا که می‌توانید در مورد بیش فعالی در کودکان بیاموزید و درمانی که درمانگر فرزندتان توصیه می‌کند را مو به مو دنبال کنید.
- داروها را درست بدهید. اگر کودک شما داروی بیش فعالی مصرف می‌کند، داروها را سر ساعت و به اندازه به کودک بدهید و آنها را در مکانی امن نگهداری کنید.
- با مدرسه فرزندتان همکاری کنید. با معلمان فرزندتان در ارتباط باشید تا از وضعیت او مطلع شوید. با آنها همکاری کنید تا بهترین نتیجه ممکن حاصل شود.
- والدین هدفمند و خونگرم باشید. بیاموزید که چه رویکردهای فرزندپروری برای یک کودک بیش فعال موثرتر است و کدام‌یک می‌تواند این اختلال را بدتر کند. در مورد این عارضه آشکارا و حمایتگرانه با فرزندتان صحبت کنید و در خلال صحبت‌ها روی نقاط قوت و ویژگی‌های مثبت او تمرکز کنید.
- با افراد مطلع و گروه‌های پشتیبانی در ارتباط باشید. برای اینکه جدیدترین اطلاعات ممکن در مورد روش‌های درمانی را دریافت کنید، به یک گروه پشتیبانی بپیوندید.
- بیش فعالی در کودکان زمانی تعدیل می‌شود که کودک غذای سالم بخورد، به اندازه کافی بخوابد، ورزش کند و والدین حمایت‌گری داشته باشد که بدانند چطور به این عارضه واکنش نشان دهند.
کلام آخر
هرچند انرژی زیاد کودکان کاملا طبیعی است، بیش فعالی مقوله دیگری است که می‌تواند در روند زندگی آنها اختلال ایجاد کند. بچه‌ها برای یادگیری باید بتوانند بشینند، ساکت بمانند و گوش بدهند.
اما همه اینها در حالی که از فرزندتان انتظارات واقع بینانه داشته باشید. اینکه فکر کنید وقتی شما در حاال کار کردن هستید، فرزندتان حتما باید در اتاقش آرام بازی کند، می‌تواند شما را به این طرز فکر سوق دهد که کودکتان بیش فعال است؛ در حالی که چنین رفتارهای در سن رشد اصلا دور از انتظار نیست.
با آگاهی کامل نسبت به این مسئله در مورد انتظارات خود از کودک تجدید نظر کنید و اگر رفتارهای او همچنان حاکی از یک کودک بیش فعال بود، به فکر مراجعه به درمانگر باشید.
پرسش‌های متداول
پزشک درمانگر با توجه به علائم شدت آنها روش دارودرمانی یا درمان جایگزین و مکمل را توصیه خواهد کرد.
قطع کردن صحبت دیگران، بی‌صبری، آشفتگی عاطفی، بی‌قراری، سر و صدای زیاد، تکمیل نکردن کارها، عدم تمرکز، انجام ندادن فعالیت‌های فکری، خیالبافی و فراموشی مهم‌ترین علائم این اختلال هستند.
اگر مادر باردار الکل یا تنباکو مصرف کند، سبک زندگی و رژیم غذایی درستی نداشته باشد، در معرض سموم و مواد شیمیایی باشد، زایمان زودرس اتفاق بیافتد و وزن نوزاد کم باشد یا در صورت آسیب مغزی تروماتیک احتمال بیش فعالی کودک زیاد است.
