راه های افزایش اعتماد به نفس در دانش آموزان
اعتماد به نفس یک نیاز اساسی برای دستیابی به موفقیت در مسیر تحصیل است. افزایش اعتماد به نفس در دانش آموزان، عاملی برای رشد و تقویت مهارت‌های اجتماعی و کلید اصلی شکوفایی نیرو و استعداد‌های بالقوۀ دانش‌آموز در فضای آموزشی و خارج از آن محسوب می‌گردد.
با این حال؛ گاهی اهمیت این مفهوم ارزشمند، در میان تکاپوی حرکت به سمت موفقیت، فراموش می‌گردد. غافل از اینکه تشویق و ترغیب دانش‌آموز به درس خواندن و کسب نمرۀ بالا، بدون برخورداری از اعتماد به نفس همانند تلاش برای صعود به قله، بدون داشتن طناب است.
تقلایی نامطمئن و پرخطر که در هر لحظه با احتمال سقوط مواجه هستیم! پس بیایید با آگاهی از اهمیت و عوامل مؤثر بر اعتماد به نفس، راهکارهای افزایش اعتماد به نفس را در دانش‌آموزان مرور کنیم تا با قدم‌هایی محکم به سمت موفقیت گام برداریم. با ایده آل مگ همراه باشید.
اهمیت اعتماد به نفس برای دانش آموزان
در جواب سوال به اینکه اعتماد به نفس چیست می توان گفت که اعتماد به نفس، دیدگاه و احساس فرد نسبت به توانایی‌ها و مهارت‌های خود است. به بیان دیگر، فردی که از اعتماد به نفس برخوردار است، به ظرفیت، توانایی‌ها، نقص‌ها و ضعف‌های خود، آگاه است.
افراد با اعتماد به نفس، قادرند اهدافی مطابق با واقعیت‌های خود تنظیم نمایند. همچنین، این افراد، می‌دانند چگونه با چالش‌ها و خواسته‌هایی که از آنان انتظار می‌رود، مواجهه شوند و با موفقیت از عهدۀ آن‌ها برآیند.
با همین تعریف ساده از اعتماد به نفس می‌توان دریافت که این مفهوم، تا چه اندازه برای دانش‌آموزان حیاتی است. دانش‌آموزی که از اعتماد به نفس بالا برخوردار است، می‌تواند تشخیص دهد که در کدام درس توانایی بیشتری دارد و در کدام درس یا مبحث ضعیف عمل می‌کند.
چنین دانش‌آموزی، به‌خاطر ضعیف بودن در یک درس، هیچ‌‌گاه احساس شرمندگی نخواهد کرد. بلکه با داشتن این آگاهی، به دنبال راهی برای فائق آمدن بر ضعف خود خواهد بود.
آگاهی از توانایی‌ها و ضعف‌ها گام بزرگی در برنامه‌ریزی و مطالعه صحیح برای شناخت رشتۀ تحصیلی مناسب و در نهایت شغل مورد علاقۀ فرد است. علاوه بر این‌ها، اثرات مثبت اعتماد به نفس در سلامت روان فرد، بر اهمیت آن هرچه بیشتر می‌افزاید.
برخی از این اثرات مثبت، به شرح زیر است:
کاهش ترس و اضطراب
همۀ ما اضطراب مربوط به تحصیل را تجربه کرده‌ایم؛ «آیا این درس را درست فهمیده‌ام یانه!»، «چقدر برای این امتحان درس بخوانم کافی خواهد بود!» یا «نکند از عهدۀ این امتحان برنیایم!». همه این‌ها نگرانی‌های شایعی هستند که ذهن دانش‌آموز را به خود مشغول می‌کنند.
هرچند که تجربه مقداری اضطراب طبیعی و حتی مفید خواهد بود (از آن جهت که دانش‌آموز را به مطالعه سوق می‌دهد)؛ اما مقدار زیاد آن تنها به فرد آسیب خواهد زد. اضطراب زیاد موجب تشویش ذهن، پرت شدن حواس و ناتوانی در تمرکز خواهد شد.
اعتماد به نفس بالا، مانعی قوی در مقابل گیر افتادن در دام اضطراب است. ورای این نگرانی‌ها، نگرانی اصلی‌تری وجود دارد و آن نوع برداشت و طرز تفکر دیگران نسبت به شکست‌های ماست.
دانش‌آموزی که اعتماد به نفس بالایی دارد، ضمن اینکه می‌داند در هر درسی چگونه تعادل میان مطالعه و تفریح را حفظ کند، بر تلاش خود متمرکز میشود و از نتیجۀ آن نگران نخواهد بود؛ چون در واقع نسبت به دید دیگران دربارۀ خود، نگران نیست.
حفظ انگیزه
اعتماد به نفس بالا، همچون منبع نیرویی برای حفظ انگیزۀ دانش‌آموز عمل می‌کند. اما، اعتماد به نفس پایین دانش آموز، مخرب انگیزۀ درس خواندن است.
دانش‌آموزی که از اعتماد به نفس پایین رنج می‌برد، احتمالا دائم با این فکر درگیر است که «نکند اهداف و آرزوهای من غیر ممکن و دست‌نیافتنی هستند!».
افزایش پشتکار و سرسختی
اعتماد به نفس بالا، دانش‌آموز را مقاوم و سرسخت می‌سازد. دانش‌آموزی که از اعتماد به نفس بالا برخوردار است، اجازه نمی‌دهد که شکست، او را از تلاش برای رسیدن به اهدافش بازدارد. شکست در نظر این سری از دانش آموزان، بخشی از فرایند دستیابی به موفقیت است.
دانش‌آموزی که به زره اعتماد به نفس بالا مجهز شده، هر بار که با شکست مواجه میشود، اول از هر چیز آن را می‌پذیرد، اشتباهات خود را بررسی می‌کند و بعد با عزم و ارده‌ای قوی‌تر به مسیر خود ادامه می‌دهد.
روابط اجتماعی مطلوب
از آنجاکه افرد با اعتماد به نفس بالا، نگران قضاوت‌ها و برداشت‌های اطرافیان نیستند، برقراری ارتباط با دیگران برای آنان آسان‌تر خواهد بود.
دانش‌آموزان با اعتماد به نفس بالا، اغلب نسبت به نیازها و نگرانی‌های دوستان و همسالان خود توجه بیشتری دارند و از توانایی بالایی در همدلی‌کردن برخوردارند. این ویژ‌گی‌ها از آنان افرادی محبوب و دوست‌داشتنی می‌سازد. محبوبیت در بین همسالان، خود یکی از فاکتورهای مهم سلامت روان، به‌خصوص در دورۀ نوجوانی، به شمار می‌آید.
اما در سوی دیگر اعتماد به نفس پایین در دانش‌آموزان، با پیامدهای منفی همراه است. این موضوع می‌تواند مانع بزرگی بر سر راه تلاش و اشتیاق به درس و پیشرفت باشد. برخی از پیامدهای منفی اعتماد به نفس پایین، از این قرارند:
- احساس شرم
- فقدان روابط اجتماعی مؤثر و مفید
- اضطراب اجتماعی (نوعی اضطراب که فرد در ارتباط با دیگران، آن را احساس می‌کند. برای مثال؛ هنگام صحبت در یک جمع)
- اضطراب زیاد
- افکار منفی و باور به آن‌ها
- کم‌شمردن توانایی‌ها و قابلیت‌های خود
- انتظار داشتن بدترین نتیجه از کار خود
- مستحق ندانستن خود برای پیشرفت یا کسب موفقیت
عوامل مؤثر بر اعتماد به نفس در دانش آموزان
اعتماد به نفس یک ویژگی ذاتی نیست، بلکه از عوامل مختلفی تأثیر می‌پذیرد. به بیان دیگر؛ تجربیات و مسائل محیطی می‌توانند موجب شکل‌گیری اعتماد به نفس بالا یا اعتماد به نفس پایین در دانش‌آموزان شوند.
در مورد راه های افزایش اعتماد به نفس در نوجوانان در ابتدا باید گفت که شکل‌گیری اعتماد به نفس از دوران کودکی آغاز میشود. بازخوردها، واکنش‌های کلامی و غیر کلامی که از والدین، خواهر و برادر، دوستان و معلمان خود در طول زندگی دریافت می‌کنیم، نقش مؤثری در تعیین سطح اعتماد به نفس در ما دارند. جملاتی مانند: «چرا انقدر دست‌پا چلفتی هستی!»، «همین یک کار هم بلد نیستی!» و سایر بازخوردهای منفی از این دست.
این رفتارها می‌توانند توانایی‌هایی که فرد واقعا از آن‌ها برخوردار است را تحت تأثیر قرار داده و در نهایت این باور که «من آدم ناتوانی هستم!» را در ذهن فرد شکل دهند.
در مقابل؛ برخورداری از تجربیات موفقیت‌آمیز، دریافت تشویق و بازخورد مثبت دیگران در مقابل کسب موفقیت، به‌خصوص در مورد فعالیت یا چالشی که برای فرد، دشوار و پیچیده بوده است، موجب شکل‌گیری نگاه مثبت نسبت به خود و افزایش اعتماد به نفس خواهد شد.
درگیری با منابع مختلف استرس، مانند فقر یا سطح اجتماعی پایین و مشکلات خانوادگی چون مشاجرات والدین یا طلاق بر میزان اعتماد به نفس دانش آموز، تأثیر منفی بر جای می‌گذارد.
علاوه‌براین، ابتلا به اختلالات یادگیری (در این اختلالات دانش‌آموز از هوش طبیعی برخوردار است، و تنها در برخی جنبه‌های یادگیری مثلا در خواندن، نوشتن یا ریاضی دچار مشکل است)، اشکال در مهارت‌های حرکتی، تجربۀ یک بیماری سخت یا ابتلا به بیماری‌‌های مزمن ممکن است اعتماد به نفس دانش آموز را کاهش دهند.
نقش خانواده در شکل‌گیری اعتماد به نفس دانش آموزان
خانواده اولین نهاد اجتماعی است که عضوی از آن می‌شویم. از این رو می‌توان گفت که نخستین سنگ‌بنای اعتماد به نفس در دانش آموز توسط خانواده گذارده میشود .
طبق نظریۀ «اریک‌اریکسون»، روان‌شناس معروف آمریکایی- آلمانی، کودک در هر مرحله از رشد (از تولد گرفته تا دورۀ نوجوانی و جوانی) نیازهای خاصی دارد و به دنبال حل یک تناقض مشخص است.
مثلا تناقض مربوط به سنین دبستان، «سخت‌کوشی در برابر حقارت» نام دارد. کودک در سنین مدرسه، کنجکاو است تا بداند که آیا قادر است از عهدۀ تکالیف و انتظارات مدرسه برآید یا خیر.
اگر کودک، دائم در مقابل تلاش‌هایش بازخوردهای منفی دریافت کند. به جای سخت‌کوشی و پشتکار-که دو عنصر اساسی برای موفقیت در تحصیل هستند- احساس ناتوانی و حقارت در او شکل خواهند یافت.
والدین می‌توانند با کمک به کودک در شناخت درس‌هایی که در آن‌ها قوی‌تر یا ضعیف است یا راه‌های غلبه بر درس‌هایی که دانش‌آموزان در آن‌ها عملکرد ضعیفی دارد، در افزایش اعتماد به نفس در دانش آموزان نقش داشته باشند.
علاوه براین، واکنش والدین در برابر نتایج و نمره‌های دانش‌آموز در میزان اعتماد به نفس در دانش آموز، نقش تعیین‌کننده‌ای دارد. به عنوان مثال، اگر کودک به‌خاطر نمره یا عملکرد ضعیف در کلاس، ناراحت و سرخورده است، به جای سرزنش، به تلاش‌های او ارزش بگذارند و به کودک یادآور شوند که این تلاش اوست که مهم است و همیشه فرصت برای جبران وجود دارد.
هرچندکه پایه‌ریزی اعتماد به نفس در افراد، از دوران نوپایی (3-1 سالگی) آغاز می‌گردد و نوع برخورد والدین در مقابل نیازهای فرزند، از همان دوران، در شکل‌گیری اعتماد به نفس، دارد. اما به‌طور کل، پرورش حس شایستگی، صلاحیت و تأکید بر توانایی‌های فرزند توسط والدین، نقش برجسته‌ای در افزایش اعتماد به نفس در دانش آموزان خواهند داشت.
نقش معلم در افزایش اعتماد به نفس دانش آموزان
اگر کلاس درس را یک گروه اجتماعی کوچک فرض کنیم که اعضای آن از یک رهبر و چندین پیرو تشکیل شده است. آن‌گاه ساعاتی که این اعضا در کنار یکدیگر سپری می‌کنند، تنها به ردوبدل مطالب درسی محدود نمی‌گردد. هر نوع پیامی که معلم، حین تدریس به دانش‌آموزان منتقل می‌نماید، می‌تواند بر رفتار، نگرش، انگیزش و باور دانش‌آموزان تأثیر بگذارد.
کلاس درس، محیط و بستری خاص برای ساخت اعتماد به نفس در دانش‌آموزان است. معلمی که خود از اعتماد به نفس، عشق و علاقه به تدریس برخوردار است، بی‌شک با معلمی که با بی‌میلی در انتظار پایان ساعت کلاس است، عمیقا تأثیرات متفاوتی بر دانش‌آموزان خواهند داشت.
هر حرکت سادۀ معلم؛ به‌خصوص در دورۀ ابتدایی می‌تواند در کاهش یا افزایش اعتماد به نفس در دانش آموزان نقش داشته باشد. میزان توجه به دانش‌آموزان، نوع برخورد نسبت عملکرد آنان، حتی لبخند یا نگاه گرم به یک دانش‌آموز، همه و همه در شکل‌گیری اعتماد به نفس آنان می‌توانند تأثیر داشته باشند.
زبان بدن شما در انتقال اعتماد به نفس به دانش‌آموزان بسیار نقش دارد. ظاهر و بیان شما باید مملو از اعتماد به نفس باشد. یک معلم خوب باید همواره باصلابت و رسا سخن بگوید. با دانش‌آموزان ارتباط چشمی برقرار کند و محکم و بااعتماد در مقابل کلاس بایستد.
هرچندکه تعیین محدودیت و چهارچوب در کلاس برای حفظ نظم اهمیت دارد. اما به همان اندازه، داشتن رابطۀ دوستانه با دانش‌آموزان مهم است.
سعی کنید با خلقیات، نیازها و تفاوت‌های دانش‌آموزان خود آشنا شوید. انتظارات خود را براساس شناخت خود از هر یک از آنان، تنظیم کنید. با این روش، درخواهید یافت که چگونه می‌توانید با رفتار مناسب با هر دانش‌آموز، اعتماد به نفس را در او افزایش داده و دانش‌آموز خود را برای درس خواندن، باانگیزه نگه دارید.
راهکارهای عملی افزایش اعتماد به نفس در دانش آموزان
اکنون که با اهمیت اعتماد به نفس در دانش‌آموزان آشنا شدیم، احتمالا این پرسش برای‌تان مطرح شده که چگونه می‌توان اعتماد به نفس را در دانش‌آموزان افزایش داد؟
خوشبختانه، اعتماد به نفس قابل آموزش و یادگیری است. در روان‌شناسی راه‌های مختلفی برای افزایش اعتماد به نفس وجود دارد. با یادگیری این روش‌ها، علاوه بر پرورش اعتماد به نفس، می‌توان دانش‌آموزانی را که به اعتماد به نفس پایین دچار هستند؛ کمک کرد. برخی از این راهکارها به شرح زیر است:
بازخورد مثبت و تشویق
موفقیت و رفتار مطلوب دانش‌آموز را مورد تشویق قرار دهید. این روش به‌خصوص در افزایش اعتماد به نفس دانش آموزان ابتدایی مؤثر خواهد بود. تشویق می‌تواند در مقابل جمع یا در تنهایی انجام شود. اما تشویق در برابر جمع برای از بین بردن اعتماد به نفس پایین در دانش‌آموز مفیدتر خواهد بود.
چشم‌پوشی از اشتباهات جزئی
تصحیح هر اشتباهی که دانش‌آموز مرتکب میشود؛ ممکن است باعث شود دانش‌آموز اینگونه برداشت کند که کفایت و شایستگی لازم را ندارد. پس سعی کنید از برخی اشتباهات جزئی که آسیبی به یادگیری دانش‌آموز نمی‌رساند، چشم‌پوشی کنید.
تعیین هدف از هر جلسۀ تدریس
پیش از شروع درس، هدف نهایی از تدریس آن جلسه را توضیح دهید. هدف نهایی را به اهداف جزئی‌تر تقسیم کنید.
در هر مرحله از دانش‌آموزان بازخورد بگیرید تا مطمئن شوید که آیا به هدف تدریس دست یافته‌اند یا نه. به دانش‌آموزانی که در فهم درس مشکل دارند، کمک کنید و آنان را در دستیابی به هدف تشویق نمایید.
این فرایند را تا رسیدن به هدف اصلی تدریس ادامه دهید. از این طریق می‌توانید ضمن تدریس در تقویت اعتماد به نفس دانش آموزان نیز گام مؤثری بردارید.
دادن حق انتخاب به دانش‌آموزان
همواره دو یا سه برنامۀ تدریس در نظر داشته‌باشید و در مورد اینکه کدام یک را اجرا کنید، از دانش‌آموزان خود نظر بگیرید. وقتی دانش‌آموزان احساس کنند که در تنظیم برنامۀ کلاس نقش دارند، با اشتیاق بیشتری بر درس متمرکز خواهند شد.
علاوه براین، توانایی نظردهی و تصمیم‌گیری در تقویت اعتماد به نفس دانش آموزان نقش بسیار زیادی خواهد داشت.
ارتقای نقاط قوت دانش‌آموزان
فرصت‌های مختلفی فراهم سازید تا دانش‌آموزان بتوانند، توانایی‌های خود را به نمایش بگذارند. برای مثال، اگر دانش‌آموزی در یک مبحث از درس اطلاعات زیادی دارد، از او بخواهید که آن مبحث را در کلاس توضیح دهد.
کلام پایانی
اعتماد به نفس، ابزاری ضروری برای موفقیت تحصیلی است. اعتماد به نفس، امری ذاتی نیست. مسائل محیطی، تجربیات زندگی و به‌ویژه نوع رفتار افراد مهم، مانند والدین و معلم در شکل‌گیری اعتماد به نفس دانش آموزان از اهمیت بالایی برخوردار هستند.
خوشبختانه، اعتماد به نفس یک مفهوم ثابت و غیرقابل تغییر نیست. روان‌شناسان با ارائۀ راهکارهای مختلف، چگونگی افزایش اعتماد به نفس را نشان داده‌اند.
با به‌کارگیری راهکارهای توصیه‌شده توسط روان‌شناسان، می‌توان اعتماد به نفس را به‌درستی در دانش‌آموزان نهادینه ساخته و آنان را در مسیر درس و تحصیل به سلاح سرسختی، مقاومت و انگیزه مجهز نمود.
در این مقاله با راهکارهای افزایش اعتماد به نفس در دانش آموزان آشنا شدید. اگر درباره هر یک از این راهکارها سوالی دارید، می توانید آن را در بخش نظرات با ما درمیان بگذارید.
