اژدهای کومودو ؛ آیا این هیولا آدم می‌خورد؟
حتی به زبان آوردن بعضی از کلمات نیز هیجان یا ترس و وحشت را در دل انسان زنده می‌کند. اژدها یکی از این اسامی است. البته اژدها بیشتر برای ما یادآور فیلم‌ها یا انیمه‌های هیجان انگیز و تخیلی است.
اما وقتی متوجه می‌شویم در دنیا، حیوانی با همین نام زندگی می‌کند که از قضا نامش بسیار برازنده کردار و عملکردش است، داستان متفاوت خواهد بود. می‌خواهیم درباره اژدهای کومودو صحبت کنیم و اینکه آیا این حیوان مانند اژدها ترسناک و خطرناک است؟
اژدهای کومودو چیست؟
اژدها کومودو گونه‌ای از انواع مارمولک است که به‌دلیل حضور پر تعداد در جزیره کومودو در اندونزی به این نام شناخته می‌شود. کومودو که به تیره بزمجه‌ایان تعلق دارد با طول بدن متوسط ۲ تا ۳ متر و وزن حدود ۶۸ تا ۷۹ کیلوگرم، بزرگترین مارمولک موجود در دنیا است.
این حیوان با چهره ترسناک و متفاوتش یکی از خزندگان منحصر به فرد و جالب جهان محسوب می‌شود که توجه بسیاری از مردم را به خود جلب کرده است.
ویژگی‌های ظاهری اژدها کومودو
اژدهای کومودو سری بزرگ، بدنی قدرتمند و عضلانی و پوستی زخیم و متراکم با رنگ قهوه‌ای تا سیاه دارد. بعضی از ویژگی‌های جسمی دیگر این حیوان عبارتند از:
- پاها: کوتاه و قوی که به کمک آنها به‌راحتی در زمین‌های شیب‌دار و سطوح صعب‌العبور حرکت می‌کند.
- دم: بلند و قوی که نقش مهمی در حفظ تعادلش بازی می‌کند.
- دندان‌ها: تیز که در شکارهای موفقیت‌آمیز کومودو تاثیر بسیاری دارند.
- زبان: بلند و چسبناک که برای او مانند یک ردیاب برای یافتن طعمه‌هایش عمل می‌کند.
ضمن اینکه، طول عمر این حیوان که در لیست گونه‌های آسیب‌پذیر قرار دارد، به‌طور دقیق مشخص نیست. البته دیده شده است که در شرایط حفاظت شده (در اسارت) می‌توانند بین ۲۰ تا ۳۰ سال عمر کنند. اما اینکه این طول عمر او در حیات وحش چقدر می‌تواند باشد، همچنان در ابهام قرار دارد.
اژدهای کومودو در سن ۳ تا ۵ سالگی به بلوغ می‌رسد. مادهها هر ۲ تا ۳ سال یک بار و هر بار بین ۲۰ تا ۶۰ تخم می‌گذارند. جوجه‌کشی این تخم‌ها (از تخم بیرون آمدن نوزادان) حدود ۸ ماه طول می‌کشد. اژدها کومودو در سن یک تا دو سالگی هم‌اندازه یک سگ کوچک است و تا سن ۱۰ سالگی به اندازه کامل خود می‌رسد.
زیستگاه اژدهای کومودو
جزایر کومودو، رینکا، گیلی موتانگ، پادار و فلورس (مجمع‌الجزایر سوندا) در کشور اندونزی زیستگاه اصلی اژدها کومودو محسوب می‌شود. با این وجود، این فسیل زنده را حیوان بومی اندونزی نمی‌دانند، چرا که شواهد سنگواره‌ای نشان می‌دهد اجداد آن ساکن استرالیا بوده‌اند اما سال‌ها پیش از استرالیا به اندونزی مهاجرت کرده‌اند.
بیشتر بخوانید: ۱۰ تا از خطرناک ترین حیوانات دنیا؛ یک فهرست غافلگیرکننده
در سال ۲۰۰۹، دانشمندان فسیل‌هایی از یک اژدهای کومودو را در کوئینزلند استرالیا کشف کردند. این فسیل‌ها قدمتی حدود ۹ میلیون سال دارند. این کشف نشان می‌دهد که کومودو در استرالیا فرگشت یافته و قبل از مهاجرت به اندونزی در آنجا زندگی می‌کرده است.
آخرین اژدها کومودو در استرالیا حدود ۵۰ هزار سال پیش منقرض شد. دلیل انقراض آنها هنوز مشخص نیست، اما بعضی تحقیقات این موضوع را به تغییرات آب و هوایی یا ورود انسان‌ها به استرالیا مربوط می‌دانند.
رژیم غذایی اژدها کومودو و نحوه شکار آن
اژدهای کومودو گوشتخوار است و غذای اصلی آن را پستانداران بزرگ مانند آهو، گراز وحشی، گاومیش آبی و اسب‌ها تشکیل می‌دهند. این خزنده همچنین از پرندگان، مارمولک‌ها و حشرات تغذیه می‌کند. درواقع اژدهای کومودو به دلیل جثه بزرگ و دندانهای تیزش، شکارچی بسیار موفقی است تا جاییکه می‌تواند طعمه‌ای را که وزن آن چندین برابر وزن خودش است، بکشد و بخورد.
اژدها کومودو با گاز گرفتن و ایجاد زخم‌های عمیق و موثر بر طعمه‌اش آن را از پای درمی‌آورد، سپس تکه‌های بزرگ طعمه را می‌بلعد. در واقع بخش اصلی هضم غذای کومودو، در معده آن صورت می‌گیرد. به‌همین دلیل این فرآیند می‌تواند تا یک ماه طول بکشد.
بیشتر بخوانید: حیوانات به ترتیب طول عمر بیشتر ؛ طولانی‌ترین عمر در حیوانات
باید اضافه کرد که این خزنده سمی است، اما به‌واسطه این موضوع خطرناک محسوب نمی‌شود. (ویژگی خطرناک این حیوان درندگی، دندانهای تیز و قدرت زیادش است). زهر اژدها کومودو از غدد بزاقی آن ترشح می‌شود و حاوی ترکیبات مختلفی است که می‌تواند عفونت و مرگ طعمه را به دنبال داشته باشد.
این خزنده غول‌پیکر با گاز گرفتن طعمه خود، سم را به بدن آن تزریق می‌کند. این سم منجر به خونریزی داخلی طعمه شده و سیستم ایمنی بدن آن را مختل می‌سازد. سپس طعمه ضعیف و بی‌حال می‌شود و در نهایت می‌میرد. سم اژدهای کومودو برای انسان‌ها کشنده نیست. در موارد نادری حمله آنها به انسان‌ها گزارش شده و در موارد بسیار کمی، عفونت و مرگ انسان در اثر گاز گرفتگی این مارمولک بزرگ به ثبت رسیده است. البته در این موارد، آنها موفق به خوردن انسان نشده‌اند.
زندگی اجتماعی و تولید مثل
اژدهای کومودو از دسته خزندگانی است که به‌صورت فردی زندگی می‌کند. این خزندگان تنها برای جفت‌گیری یا خوردن یک طعمه بزرگ با یکدیگر تعامل دارند. اژدها کومودو قلمروی شخصی دارد و به شدت از آن محافظت می‌کند. این حیوان با ادرار کردن و مالیدن دم خود به درختان، قلمروی خود را نشانه‌گذاری می‌کند. کومودو همچنین از خزندگان شبگرد است و در طول روز زیر درختان یا در گودال‌ها استراحت می‌کند، سپس در شب برای شکار بیرون می‌آید.
بیشتر بخوانید: حیوانات به ترتیب وزن بیشتر (سنگین ترین حیوان جهان)
اژدهای کومودو در فصل جفت‌گیری، که معمولا از ماه‌های مه تا جولای است، به زندگی گروهی روی می‌آورد. در این دوره، نرها برای جلب توجه مادهها با یکدیگر مبارزه می‌کنند و نر غالب اجازه جفت‌گیری با چندین ماده را دارد. مادهها پس از جفت‌گیری، تخم‌های خود را در حفره‌ای در خاک می‌گذارند. آنها این حفره‌ها را معمولا در یک مکان گرم و خشک می‌کنند. نوزاد کومودو که ۸ ماه را در تخم رشد کرده، بلافاصله پس از بیرون آمدن از تخم به دنبال غذا می‌رود. این خزنده‌های کوچک در معرض خطر زیادی قرار دارند.
بکرزایی اژدها کومودو، عجیب اما نجات‌بخش
اژدها کومودو تنها خزنده شناخته‌شده‌ای است که می‌تواند به صورت بکرزایی تولید مثل کند. در این پدیده که «پارتنوژنز» نام دارد، تخم‌ها بدون لقاح با اسپرم نر تشکیل می‌شوند. پارتنوژنز در کومودو معمولا زمانی اتفاق می‌افتد که مادهها دسترسی به نرها ندارند. (این مساله از تمایل حیوان به زندگی فردی ناشی می‌شود.)
نوزادان اژدهای کومودو که از طریق پارتنوژنز به دنیا می‌آیند، سالم هستند، اما از نظر ژنتیکی به ماده شباهت بیشتری دارند و احتمال بیشتری برای ابتلا به بیماری‌های ژنتیکی دارند. پارتنوژنز یک ویژگی منحصر به فرد در کومودو است که به این خزنده کمک می‌کند تا حتی در شرایطی که دسترسی به نر محدود است، به بقای خود ادامه دهد.
چرا این موجود منحصر به‌فرد در خطر انقراض است؟
اژدهای کومودو در حال حاضر در فهرست گونه‌های آسیب‌پذیر قرار دارد. عوامل مختلفی که باعث کاهش جمعیت اژدهای کومودو شده‌اند عبارتند از:
تخریب زیستگاه
تخریب زیستگاه یکی از مهمترین تهدیدات علیه اژدهای کومودو است. زیستگاه این حیوان به‌دلیل فعالیت‌های انسانی، از جمله کشاورزی، جنگل‌زدایی و توسعه شهری، در حال تخریب است. این امر منجر به کاهش تعداد طعمه‌های کومودو و کاهش مکان‌های مناسب برای تولید مثل آن شده است.
شکار غیرقانونی
شکار غیرقانونی نیز یکی دیگر از تهدیدات جدی علیه اژدهای کومودو است. پوست این حیوان برای ساخت کیف‌های دستی، کمربند و سایر لوازم جانبی مورد استفاده قرار می‌گیرد، گوشت آن به عنوان یک غذای لذیذ در نظر گرفته می‌شود و دمش در ساخت جواهرات کاربرد دارد.
بیماری
اژدها کومودو مستعد ابتلا به چندین بیماری از جمله عفونت‌های باکتریایی، ویروسی و انگلی است که می‌توانند باعث مرگ آن شوند.
باید اضافه کرد که برای حفاظت از اژدهای کومودو، اقدامات مختلفی انجام شده است. در سال ۱۹۸۰، پارک ملی کومودو در اندونزی تأسیس شد تا از زیستگاه آن محافظت کند. همچنین برنامه‌های حفاظتی مختلفی برای جلوگیری از شکار غیرقانونی این خزنده اجرا شده است. اما متاسفانه کومودو همچنان در معرض خطر انقراض قرار دارد.
می‌توانید در مقاله‌ای جداگانه، فهرستی از حیوانات منقرض شده در 100 سال گذشته را در ایده‌آل مگ بخوانید.
شکارچیان اژدهای کومودو
از آنجا که اژدهای کومودو درنده‌ای بزرگ و قدرتمند است، در طبیعت هیچ شکارچی طبیعی ندارد. درواقع انسان‌ها به‌دلایلی که پیش‌تر گفته شد، بزرگترین تهدید برایش محسوب می‌شوند. باید اضافه کرد نوزادان اژدهای کومودو در طبیعت از سوی شکارچیان مختلفی در معرض خطرند. این شکارچیان عبارتند از:
- عقاب‌ها که می‌توانند با سرعت و چابکی خود، نوزادان اژدهای کومودو را از روی زمین بلند کنند و آنها را بخورند.
- مارهای بزرگ، مانند مار کبرا، می‌توانند نوزادان کومودو را در یک لقمه ببلعند.
- خزندگان بزرگ دیگر، مانند مارمولک‌های بزرگ نیز می‌توانند این نوزادان را با دندانهای خود بکشند یا خفه کنند.
- پستانداران بزرگ مانند سگ‌های وحشی نیز می‌توانند کومودوهای نوزاد را با دندانهای خود به‌راحتی شکار کنند.
نوزادان اژدهای کومودو برای زنده ماندن باید از شکارچیان خود پنهان شوند. آنها معمولاً زیر درختان، در گودال‌ها یا میان بوته‌ها پناه می‌گیرند. این نوزادان همچنین می‌توانند با ادرار کردن و مالیدن دم خود به درختان، قلمرو خود را نشانه‌گذاری کنند تا شکارچیان از آنها دور شوند. با این حال، حتی با این اقدامات، بسیاری از نوزادان کومودو توسط شکارچیان‌شان شکار می‌شوند. این امر یکی از دلایل اصلی کاهش جمعیت اژدها کومودو است.
نکات جذاب
خالی از لطف نیست که در نهایت به ذکر چند نکته جالب در مورد اژدهای کومودو بپردازیم:
- می‌تواند با سرعت ۱۸ کیلومتر در ساعت بدود.
- می‌تواند تا ۲۰۰ کیلوگرم شکار را بکشد و بخورد.
- می‌تواند تا سه ماه بدون غذا زنده بماند.
