اسهال: علت، علائم و راه‌های درمان اسهال
اسهال مشکل بسیار شایعی است که بیشتر افراد در طول سال چند بار به آن دچار می‌شوند. کسانی که به بیماری‌های زمینه‌ای مانند سندرم روده تحریک‌پذیر (IBS) مبتلا هستند، بیش از دیگران این بیماری گوارشی را تجربه می‌کنند.
معمولا اسهال حاد به دلیل ویروس‌ها یا باکتری‌هایی که از طریق غذاها و نوشیدنی‌ها وارد بدن می‌شوند، رخ می‌دهد و بعد از یک تا دو روز برطرف می‌شود.
اما اسهال مزمن با بیماری‌های زمینه‌ای مثل سندرم روده تحریک‌پذیر، بیماری‌های التهابی روده (IBD) و بیماری سلیاک مرتبط است و برای بیش از سه تا چهار هفته ادامه می‌یابد.
در بیشتر موارد اسهال جدی نیست و خود به خود از بین می‌رود، اما موارد شدید آن می‌تواند به مشکلات جدی مانند کم آبی بدن منجر شود.
با توجه به شیوع گسترده این بیماری، تصمیم داریم در مقاله امروز ایده آل مگ به علائم، دلایل و نحوه تشخیص و درمان آن بپردازیم. با ما همراه باشید.
اسهال چیست؟
اجابت مزاج یکی از اتفاقات روتین زندگی است که گاهی اوقات ممکن است روند آن تغییر کند. به مدفوع شل یا آبکی اسهال می‌گویند. این یک بیماری بسیار شایع است که به دلایل مختلف اتفاق می‌افتد و معمولا خود به خود و بدون هیچ مداخله‌ای برطرف می‌شود.
وقتی اسهال دارید، مجبور هستید به سرعت یا بیش از حد معمول به سرویس بهداشتی بروید؛ همچنین ممکن است مشکلات دیگری مثل نفخ، حالت تهوع و گرفتگی عضلات زیر شکم را تجربه کنید.
اگرچه در اکثر موارد اسهال خود به خود درمان می‌شود، اما گاهی اوقات می‌تواند عوارض جدی به همراه داشته باشد. برای مثال به کم آبی بدن (زمانی که بدن مقدار زیادی آب از دست می‌دهد)، عدم تعادل الکترولیت‌ها (از دست دادن سدیم، پتاسیم و منیزیم که نقش کلیدی در عملکردهای حیاتی بدن دارند) و نارسایی کلیه (نرسیدن خون و مایعات کافی به کلیه‌ها) منجر شود.
تفاوت بین اسهال طبیعی و اسهال شدید چیست؟
روش‌های مختلفی برای طبقه‌بندی اسهال وجود دارد. به طور کلی، انواع اسهال عبارتند از:
- اسهال حاد: شایع‌ترین نوع اسهال است که یک تا دو روز طول می‌کشد. معمولا این بیماری گوارشی به درمان خاصی نیاز ندارد و پس از چند روز از بین می‌رود.
- اسهال مداوم: معمولا دو تا چهار هفته ادامه دارد.
- اسهال مزمن: بیش از چهار هفته طول می‌کشد یا به طور مداوم در یک دوره زمانی طولانی اتفاق می‌افتد و برطرف می‌شود.
چه چیزی باعث اسهال می‌شود؟
معمولا این بیماری گوارشی به دلیل ویروسی که وارد روده می‌شود، رخ می‌دهد. بعضی از افراد به این نوع اسهال «آنفولانزای روده» یا «آنفولانزای معده» می‌گویند.
سایر عواملی که می‌توانند باعث اسهال شوند عبارتند از:
سوء مصرف الکل
اختلال مصرف الکل (AUD) یک بیماری مزمن است که مبتلایان به آن نمی‌توانند نوشیدن الکل را متوقف یا کنترل کنند، حتی اگر به زندگی اجتماعی و حرفه‌ای آن‌ها یا سلامتی‌شان آسیب برساند.
آلرژی به بعضی از غذاها
آلرژی غذایی زمانی رخ می‌دهد که سیستم ایمنی بدن به طور غیرعادی به بعضی از غذاها واکنش نشان می‌دهد. اگرچه واکنش‌های آلرژیک اغلب خفیف هستند، اما گاهی اوقات می‌توانند به بروز عوارض جدی منجر شوند.
عفونت‌های باکتریایی
مسمومیت غذایی یک اصطلاح گسترده است که می‌تواند بسیاری از عفونت‌ها را پوشش دهد. اگرچه ویروس‌ها و انگل‌ها هم می‌توانند باعث مسمومیت غذایی شوند، اما این بیماری اغلب توسط باکتری‌ها ایجاد می‌شود.
دیابت
در مبتلایان به دیابت بدن به اندازه کافی انسولین نمی‌سازد یا نمی‌تواند از این هورمون به طور موثر استفاده کند؛ در نتیجه، قند خون افزایش پیدا می‌کند.
پرکاری تیروئید
غده تیروئید با ساخت دو هورمون تیروکسین (T4) و تری یدوتیرونین (T3) بسیاری از عملکردهای بدن را کنترل می‌کند. پرکاری تیروئید زمانی رخ می‌دهد که هورمون تیروکسین بیش از حد تولید شود.
بیماری‌های روده
بیماری التهابی روده اصطلاحی است که به اختلالات مربوط به التهاب طولانی‌مدت دستگاه گوارش اشاره دارد. کرون و کولیت اولسراتیو که بیماری‌های التهابی روده هستند، با اسهال، خونریزی از مقعد، درد شکم، خستگی و کاهش وزن مشخص می‌شوند.
سوء مصرف ملین
سوء مصرف ملین زمانی اتفاق می‌افتد که فرد با استفاده مکرر از ملین‌ها سعی می‌کند کالری‌های ناخواسته را حذف کرده و وزن خود را کاهش دهد. سوء مصرف ملین جدی و خطرناک است و اغلب به عوارض مختلف منجر می‌شود.
داروها
مصرف بعضی از آنتی بیوتیک‌ها، آنتی اسیدها، داروهای ضدافسردگی و داروهای شیمی درمانی باعث اسهال می‌شود.
پرتو درمانی
در پرتو درمانی از امواج پرانرژی برای درمان سرطان استفاده می‌شود. هدف این است که بدون آسیب دیدن سلول‌های سالم، سلول‌های سرطانی از بین بروند.
دویدن
اسهال دونده به شرایطی اشاره دارد که دوندگان را در حین و بعد از دویدن تحت تاثیر قرار می‌دهد. دوندگان مسافت‌های طولانی بیش از دیگران دچار این مشکل می‌شوند.
بعضی از سرطان‌ها
تومورهای نورواندوکرین، سرطان روده بزرگ، لنفوم، سرطان پانکراس (لوزالمعده) و سرطان مدولاری تیروئید ممکن است باعث اسهال شوند.
سوء جذب
نقش اصلی روده کوچک جذب مواد مغذی است. سندرم سوء جذب به اختلالاتی اشاره دارد که در مبتلایان به آن‌ها روده کوچک نمی‌تواند به اندازه کافی بعضی از مواد مغذی و مایعات را جذب کند.
آیا آنتی بیوتیک‌ها می‌توانند باعث اسهال شوند؟
اکثر آنتی بیوتیک‌ها (کلیندامایسین، اریترومایسین و آنتی بیوتیک‌های گسترده اثر) می‌توانند در بروز این مشکل گوارشی نقش داشته باشند.
آنتی بیوتیک‌ها تعادل باکتری‌های روده را تغییر داده و به انواع خاصی از باکتری‌ها مانند کلستریدیوم دیفیسل اجازه رشد می‌دهند. هنگامی که این اتفاق می‌افتد، تجمع باکتری‌های مضر (پاتولوژیک) در روده بزرگ باعث کولیت (التهاب پوشش روده) می‌شود.
علائم اسهال چیست؟
علائمی که تجربه می‌کنید به خفیف یا شدید بودن اسهال و علت بروز آن بستگی دارد. زمانی که اسهال دارید، ممکن است همه این علائم یا فقط تعداد کمی از آن‌ها را تجربه کنید.
مدفوع شل و آبکی و میل شدید به اجابت مزاج از علائم اصلی این بیماری گوارشی هستند. سایر علائم و نشانه‌های اسهال خفیف عبارتند از:
- نفخ یا کرامپ شکمی (گرفتگی عضلات شکم)
- نیاز شدید و فوری به اجابت مزاج
- حالت تهوع (ناراحتی معده)
اگر اسهال شدید باشد، ممکن است علائم زیر را تجربه کنید:
- تب
- کاهش وزن
- کم آبی بدن
- درد شدید
- استفراغ
- وجود خون در مدفوع
اسهال می‌تواند باعث از دست دادن سریع مایعات شود و شما را در معرض خطر کم آبی قرار دهد. اگر این بیماری گوارشی را به موقع درمان نکنید، به عوارض خطرناک آن دچار می‌شوید. علائم کم آبی بدن عبارتند از:
- خستگی
- خشکی غشاهای مخاطی
- افزایش ضربان قلب
- سردرد
- سبکی سر
- افزایش تشنگی
- کاهش حجم ادرار
- خشکی دهان
اگر فکر می‌کنید اسهال باعث کم آبی بدن شما شده است، در اسرع وقت با پزشک تماس بگیرید.
علائم اسهال در نوزادان و کودکان خردسال
کودکان بیشتر از بزرگسالان مستعد ابتلا به اسهال و کم آبی هستند. آمارها نشان می‌دهد که اسهال و عوارض ناشی از آن عامل مرگ یک کودک از هر 9 کودکی است که در سراسر جهان می‌میرند.
در صورت مشاهده علائم کم آبی بدن باید کودک را نزد پزشک ببرید یا به دنبال مراقبت‌های اورژانسی باشید. علائم زیر نشان می‌دهند که بدن کودک مایعات زیادی از دست داده و کم آب شده است:
- کاهش حجم ادرار
- خشکی دهان
- سردرد
- خستگی
- نداشتن اشک هنگام گریه کردن
- خشکی پوست
- چشم‌های گود‌رفته
- فرورفتگی بالای جمجمه
- خواب‌آلودگی
- تحریک‌پذیری
آیا رنگ اسهال می‌تواند نشان‌دهنده یک خطر اساسی باشد؟
رنگ مدفوع متغیر بوده و می‌تواند در اثر غذاهایی که می‌خورید تغییر کند. معمولا تغییر رنگ مدفوع چیزی نیست که نگران آن باشید؛ اما مدفوع سیاه رنگ یا خون‌آلود ممکن است با یک مشکل جدی مرتبط باشد.
چگونه اسهال و علت آن را تشخیص دهیم؟
در اکثر موارد، اسهال خفیف خود به خود و بدون هیچ درمانی بهبود می‌یابد. فقط باید به اندازه کافی مایعات بنوشید و یک رژیم غذایی مناسب داشته باشید.
اما موارد جدی‌تر اسهال ممکن است به مراقبت پزشکی نیاز داشته باشند. در این شرایط، پزشک معاینه بدنی انجام می‌دهد و ضمن گرفتن شرح حال سابقه پزشکی، داروهای مصرفی و آنچه که اخیرا خورده یا نوشیده‌اید را بررسی می‌کند.
تست‌های تشخیصی زیر هم می‌توانند به پزشک در مشخص کردن علت اسهال کمک کنند:
- آزمایش مدفوع برای بررسی وجود خون، باکتری، انگل و نشانگرهای التهابی
- تست تنفس برای بررسی عدم تحمل لاکتوز یا فروکتوز و رشد بیش از حد باکتری
- آزمایش خون برای رد بیماری‌های مرتبط با اسهال مانند اختلال غده تیروئید، اسپروی سلیاک و اختلال پانکراس
- حذف غذاهای مشکوک از برنامه غذایی روزانه برای بررسی عدم تحمل غذایی یا آلرژی غذایی
- تست‌های تصویربرداری برای بررسی التهاب و ناهنجاری‌های ساختاری روده
- کولونوسکوپی برای تشخیص بیماری‌های روده بزرگ
- سیگموئیدوسکوپی برای بررسی رکتوم و قسمت انتهایی روده بزرگ
اسهال چگونه درمان می‌شود؟
اسهال خفیف و بدون عارضه را می‌توانید در خانه درمان کنید. معمولا با استفاده از یک محصول بدون نسخه مانند بیسموت ساب سالیسیلات خیلی سریع احساس بهتری پیدا می‌کنید.
با این حال، داروهای بدون نسخه همیشه موثر نیستند. اگر اسهال شما ناشی از عفونت یا انگل باشد، باید برای دریافت قرص اسهال یا سایر داروها به پزشک مراجعه کنید.
وقتی اسهال برای مدت طولانی (چند هفته) ادامه پیدا می‌کند، پزشک علت بروز آن را مبنای درمان قرار می‌دهد. در این شرایط، معمولا گزینه‌های درمانی زیر پیشنهاد می‌شوند:
- آنتی بیوتیک‌ها: ممکن است پزشک برای درمان عفونتی که باعث اسهال شده است آنتی بیوتیک یا سایر داروها را تجویز کند.
- دارو برای درمان بیماری زمینه‌ای: اسهال می‌تواند نشانه چند بیماری باشد، از جمله سندرم روده تحریک‌پذیر، بیماری التهابی روده یا کولیت میکروسکوپی. با مشخص شدن علت این بیماری گوارشی راحت‌تر می‌توان آن را کنترل کرد.
- پروبیوتیک‌ها: باکتری‌های مفیدی هستند که با اصلاح میکروبیوم روده به درمان اسهال کمک می‌کنند. مصرف پروبیوتیک‌ها می‌تواند در بعضی از موارد سودمند بوده و ارزش امتحان کردن را داشته باشد. همیشه قبل از شروع پروبیوتیک یا هر مکملی دیگری با پزشک مشورت صحبت کنید.
داروهای بدون نسخه برای بهبود اسهال کدامند؟
بزرگسالان می‌توانند بعد از هر بار مراجعه به سرویس بهداشتی دو قاشق غذاخوری بیسموت ساب سالیسیلات مصرف کنند. در طول 24 ساعت میزان مصرف این دارو نباید بیش از هشت دوز باشد. رعایت دستورالعمل روی بسته‌بندی داروهای بدون نسخه بسیار مهم است.
قوانین درمان اسهال در بزرگسالان با کودکان متفاوت است. همیشه قبل از دادن هر نوع دارویی به کودک خود با پزشک تماس بگیرید.
آیا می‌توان اسهال را بدون دارو درمان کرد؟
در بیشتر موارد، می‌توانید اسهال حاد را بدون نیاز به شربت یا قرص ضد اسهال و با رعایت نکات زیر درمان کنید:
- از آب و سایر مایعات حاوی الکترولیت (مانند آبمیوه‌های رقیق شده و بدون پالپ، آب گوشت، نوشیدنی‌های ورزشی و نوشابه‌های بدون کافئین) استفاده کنید.
- رژیم غذایی BRAT را جایگزین غذاهای پرچرب یا سرخ شده کنید. این رژیم غذایی حاوی موز (Banana)، برنج سفید (Rice)، سس سیب (Applesauce) و نان تست تهیه شده با آرد سفید (Toast) است.
- مصرف غذاها و نوشیدنی‌های حاوی کافئین مانند قهوه، نوشابه‌های رژیمی، چای پررنگ و شکلات را کاهش دهید؛ چون مانند ملین عمل می‌کنند و باعث بدتر شدن مشکلات گوارشی شما می‌شوند.
- از مصرف غذاها و نوشیدنی‌هایی که باعث تولید گاز در دستگاه گوارش می‌شوند، بپرهیزید. کاهش مصرف کلم، لوبیا و نوشابه‌های گازدار به درمان کرامپ‌های شکمی کمک می‌کند.
گاهی اوقات، اسهال به طور موقت باعث عدم تحمل لاکتوز می‌شود. در این صورت، تا زمانی که مشکل گوارشی شما از بین برود، باید مصرف از محصولات حاوی لاکتوز (لبنیات) اجتناب کنید.
آیا غذاهایی وجود دارند که به رفع اسهال کمک کنند؟
شما می‌توانید با مصرف غذاهای زیر به درمان خود کمک کنید:
- سیب‌زمینی
- برنج سفید
- نودل
- موز
- سس سیب
- نان سفید
- مرغ یا بوقلمون بدون پوست
- گوشت گاو بدون چربی
- ماهی
در صورت اسهال شدن کودک یا نوزاد، چه باید کرد؟
اگر کودک شما اسهال شدید دارد، با پزشک تماس بگیرید. کودکان خردسال بیش از بزرگسالان در معرض خطر کم آبی هستند.
پزشک به شما در پیدا کردن بهترین راه برای تامین آب مورد نیاز بدن کودک کمک می‌کند، اما معمولا مصرف شیر مادر، شیر خشک و نوشیدنی‌های حاوی الکترولیت را توصیه می‌کند. نوشیدنی‌های حاوی الکترولیت برای نوزادان مناسب نیستند و فقط کودکان بزرگ‌تر می‌توانند از آن‌ها استفاده کنند.
بهترین گزینه برای هیدراته نگه داشتن بدن کودک ممکن است با بالا رفتن سن او تغییر کند. همیشه قبل از دادن هر نوع مایعی به فرزندتان با پزشک مشورت کنید.
آیا اسهال می‌تواند به سلامتی شما صدمه بزند یا کشنده باشد؟
همانطور که گفته شد، غالبا اسهال خود به خود برطرف می‌شود؛ اما اگر به طور کامل بهبود نیابد، می‌تواند احتمال کم آبی بدن، عدم تعادل الکترولیت‌ها، نارسایی کلیه و آسیبدیدگی اندام‌ها را افزایش دهد.
شایع بودن اسهال به معنی بی‌خطر بودن آن نیست. در موارد شدید، این مشکل گوارشی می‌تواند بدن را به شدت کم آب کند و به بروز عوارض جدی منجر شود.
کم آبی بدن یکی از خطرناک‌ترین عوارض اسهال است که می‌تواند برای همه افراد، به خصوص نوزادان، کودکان خردسال و سالمندان، عواقب جدی داشته است.
هنگام اسهال، مصرف نوشیدنی‌های حاوی الکترولیت اهیمت زیادی دارد؛ چراکه به جایگزین کردن مایعات و الکترولیت‌های از دست رفته کمک می‌کند. در بعضی از نقاط جهان، اسهال به دلیل کم آبی بدن و دفع الکترولیت‌ها باعث مرگ می‌شود.
چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد؟
در صورتی که علائم بیش از دو روز ادامه پیدا کرد، به دنبال مراقبت‌های پزشکی باشید؛ چون ممکن است دچار کم آبی شده و به سرم یا سایر روش‌های درمانی نیاز داشته باشید.
اگر علاوه بر مدفوع شل و آبکی علائم زیر را تجربه کردید، به اورژانس بروید؛ چون ترکیب این علائم ممکن است نشانه یک بیماری جدی باشد:
- تب
- مدفوع خونی
- استفراغ مکرر
اگر یکی از موارد زیر درباره کودک شما صدق می‌کند، فورا به پزشک مراجعه کنید:
- اسهالی که بیش از 24 ساعت طول بکشد
- تب با دمای 39 درجه سانتی‌گراد یا بالاتر
- مدفوع خونی
- مدفوع حاوی چرک
- مدفوع سیاه و قیری رنگ
آیا می‌توان از اسهال جلوگیری کرد؟
اگرچه اسهال به دلایل مختلفی رخ می‌دهد، اما می‌توانید با راهکارهای زیر احتمال وقوع آن را کاهش دهید:
- با شستن وسایل پخت و پز از ابتلا به مسمومیت غذایی جلوگیری کنید.
- غذا را بلافاصله پس از تهیه سرو کنید.
- باقیمانده غذا را بلافاصله در یخچال بگذارید.
- غذای منجمد را همیشه در یخچال ذوب کنید.
- هنگام مسافرت فقط از آب‌های بسته‌بندی شده استفاده کنید و از مصرف غذاهای خام بپرهیزید.
جلوگیری از گسترش عفونت‌های ویروسی یا باکتریایی
اگر به دلیل عفونت ویروسی یا باکتریایی دچار اسهال شدید، با شستن مکرر دست‌ها از انتقال عامل عفونت‌زا به دیگران جلوگیری کنید. دست‌ها را به مدت 20 ثانیه با صابون بشویید و اگر به صابون دسترسی ندارید، از ضدعفونی‌کننده دست استفاده کنید.
کلام پایانی
در صورت ابتلا به اسهال، معمولا چند بار در روز دفع مدفوع شل و آبکی را تجربه خواهید کرد. اسهال اغلب نتیجه یک عفونت کوتاه‌مدت است، اما گاهی اوقات می‌تواند مزمن باشد و به عوارض شدید، به ویژه کم آبی بدن منجر شود.
عفونت‌های ویروسی و باکتریایی شایع‌ترین علل اسهال هستند. آلرژی‌های غذایی، مصرف بعضی از داروها و بیماری‌های مزمن زمینه‌ای هم می‌توانند در بروز آن نقش داشته باشند.
اگر علائم بیش از دو روز ادامه پیدا کرد، باید به پزشک مراجعه کنید. اسهال کودکان هم به مراقبت پزشکی نیاز دارد؛ چراکه بدن کودکان زیر پنج سال ممکن است به سرعت کم آب شود.
اگر در مورد دلایل و نحوه درمان این بیماری گوارشی سوالی دارید، خوشحال می‌شویم که آن را با ما در میان بگذارید.
سوالات متداول
بزرگسالان می‌توانند از داروهای بدون نسخه برای درمان موارد خفیف این بیماری استفاده کنند؛ اما کودکان باید حتما زیر نظر پزشک درمان شوند.
هر کسی ممکن است این بیماری شایع را تجربه کند؛ با این حال، کودکان خردسال، سالمندان و افراد مبتلا به بیماری‌های زمینه‌ای بیش از دیگران به آن مبتلا می‌شوند.
در بیشتر موارد، خیر. اسهال زمانی خطرناک است که به کم آبی شدید بدن منجر شود.
