افسردگی در دوران بارداری: بررسی علائم و راه‌های درمان
افسردگی در بارداری ممکن است بسیاری از بانوان را درگیر خود کند. برای اینکه دوره حساس بارداری را بتوانید با آرامش و سلامت سپری کنید، باید نسبت به ویژگی‌ها و مراقبت‌های خاص این دوره آگاه باشید. یکی از ویژگی‌های بارز این دوره که بیشتر زنان با آن مواجه می‌شوند، تغییرات خلقی است. بسیاری از زنان باردار از اینکه لحظه‌ای احساس هیجان و شادی داشته و لحظه‌ای دیگر در غم و اندوه فرو می‌روند، دچار کلافگی می‌شوند.
باید گفت تغییرات هورمونی که از مقتضیات این دوره هستند، از عوامل اصلی چرخه خلق محسوب می‌شوند. بنابراین، تجربه احساسات متفاوت در بارداری تا اندازه‌ای طبیعی است؛ با این حال، همواره باید نسبت به تغییرات شدید خلقی که ممکن است رنگ و بوی اختلالات روانی داشته باشند، هوشیار بود.
شاید یکی از مهم‌ترین گام‌ها در مواجهه با افسردگی دوران بارداری آگاهی از علائم، علل و روش‌های درمان آن باشد. در این مقاله از ایده آل مگ با علائم افسردگی در بارداری و نحوه درمان آن بیشتر آشنا خواهید شد. با ما تا انتهای این مطلب همراه باشید.
افسردگی در دوران بارداری چیست؟
اکثر ما با افسردگی پس از زایمان آشنا هستیم و کم و بیش درباره آن می‌دانیم. جالب است بدانیم که این اختلال تنها به دوره پس از زایمان محدود نمی‌شود؛ بلکه می‌تواند در طول دوره بارداری هم پدیدار شود که از آن با عنوان «افسردگی دوران بارداری» یا «افسردگی پیش از زایمان» یاد می‌شود.
افسردگی دوران بارداری، نوعی از افسردگی است که به موجب آن، فرد دستخوش احساسات منفی مثل ناامیدی، بی‌حوصلگی و غم و اندوه می‌شود. افسردگی در بارداری بسته به شدت علائم می‌تواند خفیف یا شدید باشد. این اختلال یکی از شایع‌ترین شکایات زنان در دوره بارداری محسوب می‌شود؛ به طوریکه طبق تحقیقات، حدود 15 درصد زنان باردار علائم افسردگی را در طول دوره بارداری تجربه می‌کنند.
عوامل سببی افسردگی در بارداری
فاکتورهای مختلفی می‌توانند در بروز افسردگی و بی‌حوصلگی در بارداری نقش داشته باشند که بعضی از آن‌ها عبارتند از:
هورمون‌ها
طبق تحقیقات نوروسایکولوژی (مطالعات مربوط به رابطه مغز و رفتار)، هورمون‌ها بر بخشی از مغز که مسئول کنترل هیجانات ما هستند تاثیر می‌گذارند؛ بنابراین، تغییر سطح هورمون‌ها طی دوران بارداری به ویژه افزایش 2 هورمون «استروژن» و «پروژسترون» می‌تواند عامل بروز افسردگی در این دوران باشد.
اینکه دقیقا چگونه تغییر در سطح استروژن، تغییرات خلقی را ایجاد میکند، به طور دقیق مشخص نیست؛ اما آنچه واضح است این است که هورمون استروژن با ماده شیمیایی مغزیِ سروتونین در ارتباط است. سروتونین یکی از هورمون‌های شادی‌بخش است. افزایش سطح استروژن بر میزان سروتونین و سایر مواد شیمیایی مغزی شادی‌آور اثر می‌گذارد؛ در نتیجه، باعث بروز نوسانات خلقی می‌شود. برهم خوردن تعادل هورمون‌ها، احساسات منفی مانند اضطراب، کج‌خلقی و افسردگی را ایجاد میکند.
پروژسترون، هورمون دیگری است که در دوره بارداری به خصوص در 3 ماه اول بارداری، به سرعت افزایش می‌یابد. هورمون پروژسترون در احساس آرامش و رخوت نقش دارد؛ اما میزان زیاد آن در زنان باردار، حس خستگی و اندوه را به وجود می‌آورد.
استرس
احتمالا تصور می‌کنید که استرس تنها به سبب اتفاقات ناگوار پدید می‌آید. اما خوب است بدانید که استرس تنها منحصر به اتفاقات ناخوشایند نیست؛ وقایع خوشایندی مثل ازدواج یا یک پیشرفت بزرگ در زندگی هم می‌توانند منبع استرس تلقی شوند.
افسردگی بارداری ناخواسته بسیار شایع است؛ اما بارداری حتی اگر با برنامه‌ریزی قبلی رخ دهد، باز هم می‌تواند استرس‌زا باشد. بارداری اغلب با تغییر فعالیت‌های اجتماعی، نگرانی‌های مالی و به طور کلی تغییر در سبک زندگی همراه است که هر یک را می‌توان به طور جداگانه یک منبع استرس دانست. این در حالی است که منابع استرس خود از عوامل مهم در ایجاد افسردگی محسوب می‌شوند.
سایر دلیل ابتلا به افسردگی در بارداری
علاوه بر این 2 فاکتور اصلی، عوامل دیگری هم می‌توانند در بروز افسردگی دوران بارداری نقش داشته باشند. پرواضح است که اگر فرد پیش از بارداری، علائم افسردگی را تجربه کرده باشد، احتمال ابتلا به افسردگی بارداری در او بیشتر خواهد بود؛ همچنین وجود افراد افسرده در خانواده هم می‌تواند در افزایش احتمال ابتلا به افسردگی بارداری نقش داشته باشد.
چه عواملی خطر ابتلا به افسردگی در دوران بارداری را افزایش می‌دهند؟
عوامل مختلفی وجود دارند که خطر ابتلا به افسردگی در بارداری را افزایش می‌دهند. این عوامل شامل موارد زیر می‌شوند:
- اضطراب
- سابقه ابتلا به افسردگی یا اختلال بی‌قراری پیش از قاعدگی (PMDD)
- سابقه خانوادگی ابتلا به افسردگی یا سایر بیماری‌های روانی
- سابقه آزار جسمی یا جنسی
- سن کم در زمان بارداری
- زندگی پراسترس
- نداشتن حمایت اجتماعی
- تجربه مشکلات زناشویی و خشونت خانگی
- بارداری ناخواسته
- ابتلا به دیابت
- مصرف سیگار، مواد مخدر و نوشیدنی‌های الکلی
علائم افسردگی در بارداری
نشانه‌های افسردگی ممکن است هر زمان در طول دوران بارداری خود را نشان دهند. از این‌رو، زمان بروز آن‌ها برای هر فرد نسبت به دیگری، تفاوت خواهد داشت. این موضوع در مورد شدت علائم هم صدق میکند؛ اینگونه که عده‌ای کاملا درگیر این علائم می‌شوند و سایرین فقط بعضی از علائم را به طور خفیف تجربه می‌کنند.
با توجه به اینکه بارداری به خودی خود عملکرد فرد را تحت تاثیر قرار می‌دهد، تشخیص اینکه آیا علائم و کاهش عملکرد فرد حاصل از بارداری است یا افسردگی، کار آسانی نخواهد بود. بعضی از علائم افسردگی از جمله تغییر الگوی خواب و تغییر میزان انرژی، اشتها و میل جنسی شبیه علائم بارداری هستند؛ بنابراین، ممکن است شما یا پزشکتان این علائم را به جای افسردگی به بارداری نسبت دهید. اگر علائم بیش از 2 هفته طول کشید، لازم است برای بررسی‌های دقیق‌تر به متخصص مراجعه شود.
علائم افسردگی دوران بارداری شبیه به علائم افسردگی اساسی است. افسردگی اساسی، یک نوع افسردگی شدید است که مانع ادامه زندگی عادی فرد می‌شود. علائم افسردگی در بارداری از این قرارند:
تغییر در احساسات
- احساس غم و ناامیدی
- بی‌قراری و بدخلقی
- گریه و زاری کردن
- احساس بی‌ارزشی یا گناه
- فکر کردن به خودکشی یا اقدام به خودکشی
تغییر در زندگی روزمره
- تغییر در عادات غذا خوردن (اگر فرد کم خوراک بوده، پرخور می‌شود و برعکس)
- مشکل در به خاطر سپردن موضوعات مختلف، تمرکز یا تصمیم‌گیری
- اختلال در میزان خواب (اگر فرد کم خواب بوده پرخواب می‌شود و برعکس)
- انزوای اجتماعی و کناره‌گیری از دوستان و اعضای خانواده
- عدم تمایل به انجام فعالیت‌های مورد علاقه
تغییر در وضعیت سلامتی بدن
- نداشتن انرژی و احساس خستگی مداوم
- سردرد، مشکلات گوارشی یا سایر دردهایی که برطرف نمی‌شوند
اثرات افسردگی مادر در بارداری بر جنین
افسردگی در بارداری روی سلامت جنین تاثیر داشته و احتمال بروز مشکلات زیر را بالا می‌برد:
- تولد نوزاد نارس: نوزاد زودتر از موعد مقرر و قبل از هفته 37 بارداری متولد می‌شود.
- کوچک بودن برای سن بارداری (SGA): نوزاد قبل از تولد وزن‌گیری مناسبی ندارد.
- کم تحرک بودن و کم توجه بودن نوزاد: نوزاد متولد شده از مادر افسرده در مقایسه با سایر نوزادان تحریک پذیرتر، کم تحرک‌تر و کم توجه‌تر است.
- مشکلات رفتاری: ابتلا به افسردگی در بارداری احتمال بروز مشکلات یادگیری و رفتاری و سایر مشکلات روانی را در کودک افزایش می‌دهد.
نتایج یک مطالعه که سال 2020 منتشر شد نشان داد که افسردگی در بارداری احتمال تولد نوزاد کم وزن (LBW) را افزایش می‌دهد. نوزاد کم وزن، نوزادی است که با وزن کمتر از 2500 گرم به دنیا می‌آید. نوزادانی که با وزن کم متولد می‌شوند بیش از سایرین در معرض ابتلا به دیابت و بیماری قلبی قرار دارند.
تاثیر افسردگی بارداری بر کودک تازه متولد شده
افسردگی در بارداری مراقبت از کودک را برای مادر به یک چالش تبدیل میکند؛ به همین دلیل، مهم است که در اسرع وقت نسبت به درمان آن اقدام شود. اگر افسردگی درمان نشود:
- به سختی می‌توانید وسایل مورد نیاز مثل صندلی ماشین، تختخواب و لوازم پزشکی را به منظور حفظ ایمنی و سلامت کودک تهیه کنید.
- عادت کردن به شیردهی برای شما و نوزادتان سخت می‌شود؛ در نتیجه، نمی‌توانید به مدت کافی نوزاد را با شیر خود تغذیه کنید. شیر مادر بهترین غذا برای کودکان زیر 1 سال است.
- نوزاد مراقبت‌های پزشکی مورد نیاز خود را دریافت نمی‌کند. افسردگی باعث می‌شود متوجه بیماری کودک نشده و به موقع برای درمان او اقدام نکنید؛ همچنین مراقبت از کودک بیمار را برای شما سخت میکند. مادران افسرده برای انجام مراقبت‌های روتین مورد نیاز کودکان از جمله واکسیناسیون دچار مشکل می‌شوند. واکسیناسیون از کودک در برابر عفونت‌های مضر محافظت میکند.
درمان به موقع افسردگی به شما کمک میکند تا احساس بهتری داشته و بعد از زایمان برای مراقبت از کودک آماده باشید. اگر فکر می‌کنید افسرده هستید، به پزشک خود اطلاع داده و درباره نحوه درمان این بیماری با او مشورت کنید.
آیا می‌توان از افسردگی دوران بارداری پیشگیری کرد؟
مشاوره که شامل رفتار درمانی شناختی (CBT) و درمان بین فردی (IPT) می‌شود، به جلوگیری از افسردگی در بارداری کمک میکند. اگر حداقل یکی از موارد زیر را دارا هستید، در دوران بارداری به مشاور مراجعه کنید:
- علائم افسردگی
- سابقه ابتلا به افسردگی یا سایر بیماری‌های روانی
- بارداری در سن کم
- داشتن زندگی پراسترس
- تجربه خشونت خانگی
شما می‌توانید احساسات و نگرانی‌های خود را با مشاور در میان بگذارید. مشاور از طریق CBT و IPT به شما کمک میکند که احساسات خود را درک کرده و با مشکلاتتان کنار بیایید. CBT در شناسایی افکار و رفتارهای منفی و جایگزین کردن آن‌ها با افکار و رفتارهای مثبت موثر است. IPT هم به شما کمک میکند مشکلات موجود در زندگی شخصی و رابطه با اطرافیان را شناسایی کرده و آن‌ها را برطرف کنید.
درمان افسردگی در بارداری چیست؟
افسردگی دوران بارداری می‌تواند پیامدهای مخرب بسیاری به همراه داشته باشد. غرق شدن در احساسات خلقی منفی، زن باردار را از انجام رسیدگی‌های لازم بازمی‌دارد. تغدیه سالم، پیاده‌روی، کنترل وزن و چکاپ ماهانه همگی مراقبت‌هایی هستند که باید در این دوره مورد توجه قرار بگیرند. این درحالی است که افسردگی نه تنها مانعی در این مسیر خواهد بود، بلکه احتمالا روی آوردن به مصرف مواد مضر و خطرناک مثل الکل یا سیگار را بالا می‌برد. همان‌طور که پیداست، ابتلای مادر به افسردگی، زندگی نوزاد را هم مورد تهدید قرار می‌دهد.
چنانچه افسردگی در دوره بارداری درمان نشود، احتمال ادامه یافتن آن تا پس از زایمان افزایش پیدا میکند. در چنین وضعیتی، ممکن است افسردگی پس از زایمان با شدت بیشتری خود را نشان دهد. افسردگی پس از زایمان با بی‌میلی نسبت به مراقبت از نوزاد، افکار خودکشی یا آسیب زدن به نوزاد مشخص می‌شود؛ بنابراین برای پیشگیری از وخیم‌تر شدن اوضاع، در صورت بروز افسردگی، لازم است که هرچه سریع‌تر اقدامات درمانی آغاز شوند.
خوشبختانه، راه‌های مختلفی برای درمان افسردگی در بارداری وجود دارد. روش‌های درمانی بسته به شدت علائم و شرایط منحصر به فردِ هر شخص می‌تواند شامل روان درمانی، درمان دارویی یا ترکیبی از این دو باشد.
ترجیح اولیه متخصصان در فرآیند درمان افسردگی دوران بارداری، استفاده از رویکردهای مختلف روان درمانی، تکنیک‌های خودمراقبتی و حمایت‌های اجتماعی خواهد بود. اغلب سعی می‌شود تا جایی که امکان دارد از تجویز داروهای ضد افسردگی اجتناب شود، مگر اینکه شرایط خاصی وجود داشته باشد. معمولا درمان دارویی برای افسردگی شدید یا زن بارداری که از قبل تحت درمان افسردگی با دارو بوده است، با در نظر گرفتن احتیاط‌های پزشکی اعمال می‌شود.
رویکرد شناختی – رفتاری
یکی از رویکردهای درمانی مطرح در درمان افسردگی، رویکرد شناختی- رفتاری (CBT) است. طبق این رویکرد، برداشت افراد از اتفاقات گوناگون، متفاوت است؛ پس ذهنیت و افکار ما تعیین‌کننده دیدگاه، هیجان و نوع رفتارمان بوده و اتفاقات به خودی خود، ما را افسرده یا شاد نمی‌سازند. فرد با ذهنی مملو از افکار منفی، هر جریان یا اتفاقی را منفی برداشت میکند؛ بنابراین، اکثر مواقع دیدگاهش نسبت به خود، اطرافیان و جریانات گوناگون تاریک خواهد بود.
متخصصان براساس این رویکرد سعی می‌کنند در قدم اول، افکار منفی فرد را شناسایی کنند؛ سپس با بحث و گفت‌وگو این افکار را به چالش می کشانند. در نهایت تلاش می‌کنند تا با جایگزینی افکار مثبت، فرد را از دنیای تاریک پیشین رها سازند. طبق این رویکرد، احتمالا ابتلای زن باردار به افسردگی به‌خاطر افکار منفی‌ای است که ذهن او را به خود مشغول ساخته‌اند.
مثلا ممکن است زن باردار برای از دست دادن تناسب اندام خود در این دوره اینگونه فکر کند که دیگر هرگز، اندام سابق را نخواهد داشت یا با این فکر که دیگر هیچ‌وقت نمی‌تواند تفریح و سرگرمی‌های گذشته را با دوستانش تجربه کند، دچار افسردگی شود؛ اما این‌ها تنها افکار منفیِ بزرگ‌نمایی‌شده و تعمیم‌یافته‌ای هستند که با در میان گذاشتن آن‌ها با متخصص، می‌توان دیدگاهی منطقی و معقول نسبت به شرایط پیدا کرده و از افسردگی حاصل از آن‌ها در امان ماند.
در یک مطالعه ارتباط بین افسردگی پس از زایمان و اعتماد به نفس پایین در زنان مبتلا به افسردگی بارداری بررسی شد. نتایج نشان داد زنان مبتلا به افسردگی شدید تا متوسط در مقایسه با سایر زنان اعتماد به نفس کمتری دارند. این موضوع نشان می‌دهد که باید در زنان مبتلا به افسردگی شدید میزان اعتماد به نفس ارزیابی شود.
حمایت اجتماعی
همانگونه که اشاره شد، استرس از عوامل مهم ایجاد افسردگی در بارداری است. حمایت اجتماعی یکی از کلیدهای اصلی مقاومت در برابر استرس و کاهش اثرات منفی آن بر افراد محسوب می‌شود. حمایت اجتماعی به برخورداری از روابط اجتماعی اشاره دارد که هر فرد با برخورداری از پشتیبانی‌های عاطفی و مالی حاصل از آن قادر خواهد بود تا موقعیت‌های سخت را آسان‌تر پشت سر بگذارد.
اغلب، اعضای خانواده و دوستان صمیمی اولین حمایتگران اجتماعی به شمار می‌آیند؛ ولی علاوه بر آنان، گروه‌های اجتماعی مثل انجمن‌های مختلف هم می‌توانند به عنوان پشتیبان‌های اجتماعی عمل کنند.
نتایج مطالعه‌ای که سال 1396 روی 70 زن باردار انجام شد نشان داد که حمایت اجتماعی یکی از متغیرهای مهم پیش‌بینی‌کننده افسردگی دوران بارداری است. با توجه به نتایج این مطالعه، بین افسردگی و حمایت اجتماعی رابطه معکوسِ معناداری وجود دارد. به بیان دیگر، هرچه زنِ باردار از حمایت اجتماعی بیشتری برخوردار باشد احتمال ابتلا به افسردگی در او کمتر خواهد بود و برعکس.
متخصصان از حمایت اجتماعی برای جلوگیری از بروز افسردگی در بارداری یا حتی به عنوان مکمل فرآیند درمان استفاده می‌کنند. عضویت در وب‌سایت‌ها یا گروه‌های متنوع در شبکه‌های اجتماعی گوناگون این امکان را برای افراد فراهم میکند که تجریبات خود را با یکدیگر در میان گذشته و در مورد مشکلات با همدیگر همدلی کنند. این کار، یک راه سودمند برای برقراری رابطه با سایر افراد و به نوعی برخورداری از حمایت اجتماعی محسوب می‌شود.
درمان‌های دارویی برای افسردگی در بارداری
امروزه داروهای مختلفی وجود دارد که می‌توان از آن‌ها برای درمان افسردگی دوران بارداری استفاده کرد. بیشتر این داروها روی مواد شیمیایی موجود در مغز که به آن‌ها نوروترنسمیتر (انتقال‌دهنده عصبی) می‌گویند، تاثیر می‌گذارند؛ با این حال، هر کدام از این داروها به روش متفاوتی عمل کرده و خطرات و فواید خاص خود را برای زنان باردار دارند.
از داروهای ضد افسردگی زیر می‌توان در دوران بارداری استفاده کرد:
- مهارکننده‌های بازجذب سروتونین (SSRI): داروهای SSRI رایج‌ترین داروهای ضد افسردگی محسوب می‌شوند. سیتالوپرام، فلکوکستین و سرترالین، از جمله داروهای این گروه هستند که برای درمان افسردگی در بارداری تجویز می‌شوند.
- مهارکننده‌های بازجذب سروتونین و نوراپی نفرین (SNRI): از این داروها می‌توان به دولوکستین و ونلافاکسین اشاره کرد.
- داروهای ضد افسردگی سه حلقه‌ای (TCA): نورتریپتیلین یک داروی ضد افسردگی سه حلقه‌ای است.
- بوپروپیون: یک داروی ضد افسردگی است که اثر آرام‌بخش دارد.
استفاده از داروهای ضد افسردگی در دوران بارداری چه تاثیری بر جنین دارد؟
استفاده از داروهای ضد افسردگی احتمال بروز بعضی نقایض مادرزادی و سایر بیماری‌ها را برای نوزاد بالا می‌برد؛ اما در بیشتر موارد، احتمال بروز این مشکلات کم است. اگر مصرف داروی ضد افسردگی را در دوران بارداری قطع کنید، ممکن است افسردگی شما دوباره عود کند؛ بنابراین، مصرف هیچ دارویی را بدون مشورت با پزشک شروع یا متوقف نکنید. اگر از داروهای ضد افسردگی استفاده می کنید و قصد باردار شدن دارید، با پزشک درباره نحوه مصرف آن‌ها صحبت کنید.
بعضی تحقیقات می‌گویند که مصرف انواع خاصی از داروهای ضد افسردگی باعث سقط جنین، تولد نوزاد کم وزن، زایمان زودرس، نقایص مادرزادی و بیماری ریوی (افزایش فشارخون ریوی پایدار در نوزادان یا PPHN) می‌شود. نتایج یک مطالعه نشان داده که مصرف داروهای فلوکستین و پاروکستین احتمال بروز نقایص مادرزادی را 3-2 برابر بالا می‌برد. با توجه به نتایج این تحقیق، سایر داروهای SSRI از جمله سرترالین در بروز نقایص مادرزادی نقشی ندارند.
مصرف داروی پاروکستین که یک داروی SSRI است در 3 ماهه اول بارداری احتمال بروز مشکلات قلبی را در جنین افزایش می‌دهد. اگر باردار هستید یا قصد بارداری دارید و پاروکستین مصرف می‌کنید، بلافاصله درباره تغییر نوع دارو با پزشک مشورت کنید.
راه‌های مقابله با افسردگی و درمان‌های طبیعی افسردگی بارداری چیست؟
بحث بر سر استفاده از بعضی داروهای ضد افسردگی در دوران بارداری باعث شده که بسیاری از زنان به راه‌های دیگری برای درمان افسردگی علاقه‌مند شوند. راهکارهای زیر می‌توانند به درمان علائم افسردگی در بارداری کمک کنند:
ورزش
ورزش به طور طبیعی میزان سروتونین را در بدن افزایش و سطح هورمون کورتیزول را کاهش می‌دهد. به سروتونین که از هیپوتالاموس مغز ترشح می‌شود، هورمون شادی می‌گویند. این هورمون اثر آرام‌بخش دارد. در مقابل، کورتیزول یک هورمون استرس است که در پاسخ به استرس در بدن ترشح می‌شود. افزایش این هورمون باعث اضطراب و کم خوابی می‌شود.
خواب
کم خوابی روی توانایی جسم و ذهن برای مقابله با استرس و چالش‌های روزمره تاثیر دارد. برای اینکه خواب باکیفیتی داشته باشید، سعی کنید در ساعات مشخصی خوابیده و بیدار شوید.
رژیم غذایی
آنچه که می‌خورید و می‌نوشید روی تغییرات خلقی و توانایی کنترل استرس تاثیر دارد. مصرف زیاد کافئین، قند، کربوهیدرات‌های فرآوری شده و افزودنی‌های مصنوعی و پیروی از رژیم کم پروتئین تاثیر منفی روی سلامت جسم و روان شما دارد. سعی کنید از غذاهای سالم که به شما کمک می‌کنند احساس بهتری داشته باشید، بیشتر استفاده کنید.
طب سوزنی
با توجه به تحقیقاتی که اخیرا انجام شده، طب سوزنی یک گزینه مناسب برای درمان افسردگی در زنان باردار محسوب می‌شود.
اسیدهای چرب امگا 3
سال‌ها است که مشخص شده امگا 3 به حفظ سلامتی بدن کمک میکند. جدیدترین مطالعات نشان می‌دهد که مصرف روزانه مکمل امگا3 (روغن ماهی) در کاهش علائم افسردگی موثر است. زنان باردار باید از مکمل‌های بدون جیوه استفاده کرده و درباره مقدار مصرف با پزشک یا متخصص تغذیه مشورت کنند.
گیاهان دارویی
سنت جونز ورت (St. John’s wort) یا گل راعی، یک گیاه دارویی است که گفته می‌شود می‌تواند به درمان افسردگی کمک کند. تاثیر این دارو روی زنان باردار و بی‌خطر بودن آن برای مصرف در دوران بارداری، نامشخص است. محصولات گیاهی توسط سازمان‌های بهداشتی مربوطه مورد بازبینی دقیق قرار نمی‌گیرند؛ به همین دلیل، اطلاعات زیادی درباره بی‌ضرر بودن آن‌ها برای زنان باردار وجود ندارد. اگر باردار هستید، قبل از مصرف هر نوع مکمل یا محصول گیاهی با پزشک مشورت کنید.
درمان افسردگی دوران بارداری در طب سنتی
از دیدگاه طب سنتی، عمل به توصیه‌های زیر به درمان اضطراب و افسردگی در بارداری کمک میکند:
- مصرف خرما، مویز سیاه، سبزی ریحان یا کاچی با بادام کم
- مصرف شیر بادام یا حریره بادام
- مصرف سیب درختی رنده شده که با کمی عسل و گلاب مخلوط شده است
- کاهش مصرف انواع چای، قهوه، ترشیجات، آب یخ، بستنی و فست فودها
- مالش آرام دست و پا بدون روغن گیاهی به منظور افزایش جریان خون
- پیاده‌روی آرام
- دم و بازدم عمیق از طریق بینی
- استفاده از انگشتر عقیق یا فیبروزه برای از بین بردن انرژی‌های منفی
- حضور در طبیعت و نشستن در کنار آب یا گل‌ها
رابطه افسردگی دوران بارداری و افسردگی بعد از زایمان
افسردگی دوران بارداری اصطلاحی است که هم افسردگی قبل از زایمان (در دوران بارداری) و هم افسردگی بعد از زایمان را شامل می‌شود. در بیشتر زنانی که به افسردگی پس از زایمان مبتلا هستند، علائم افسردگی اولین بار در دوران بارداری ظاهر شده است. علائم هر 2 نوع افسردگی مشابه هم بوده و می‌توانداز خفیف تا شدید متغیر باشد. این علائم شامل احساس غم و اندوه، تغییر الگوی خواب، عدم تمایل به انجام کارهای روزمره و نوسانات شدید خلقی است. تغییرات هورمونی، ژنتیک و وجود استرس در زندگی احتمال بروز افسردگی در قبل و بعد از زایمان را افزایش می‌دهد.
پرسشنامه افسردگی در دوران بارداری
پرسشنامه زیر می‌تواند به شناسایی زنان مبتلا به افسردگی دوران بارداری کمک کند. شما باید گزینه‌ای را که طی 7 روز گذشته به حالات روحی شما شباهت بیشتری دارد، انتخاب کنید:
- می‌توانم بخندم و شاد باشم.
الف) بله، تا حدی که همیشه می‌توانستم
ب) نه چندان زیاد
ج) قطعا کم
د) به هیچ وجه
- از زندگی لذت می‌برم.
الف) بله، مانند همیشه
ب) نسبتا کمتر از گذشته
ج) قطعا کمتر از گذشته
د) به هیچ وجه
- وقتی چیزی به خوبی پیش نمی‌رود، بی‌دلیل خود را مقصر می‌دانم.
الف) بله، بیشتر اوقات
ب) بله، گاهی اوقات
ج) به ندرت
د) خیر، هرگز
- بی‌دلیل مضطرب یا نگران هستم.
الف) خیر، هرگز
ب) تقریبا هیچ وقت
ج) بله، گاهی اوقات
د) بله، بیشتر اوقات
- بدون دلیل خاصی احساس ترس یا وحشت دارم.
الف) بله، خیلی زیاد
ب) بله، گاهی اوقات
ج) به ندرت
د) خیر، هرگز
- احساس می‌کنم کنترل امور از دستم خارج شده و هیچ کاری از دست من برنمی‌آید.
الف) بله، بیشتر اوقات نمی‌توانم با مشکلات مقابله کنم.
ب) بله، گاهی اوقات نمی‌توانم مثل همیشه با مشکلات مقابله کنم.
ج) خیر، بیشتر اوقات می‌توانم از پس مشکلات برآیم.
د) خیر، مثل همیشه می‌توانم مشکلات را حل کنم.
- به حدی ناراحتم که به سختی می‌توانم بخوابم.
الف) بله، بیشتر اوقات
ب) بله، گاهی اوقات
ج) به ندرت
د) خیر، هرگز
- احساس غم یا بدبختی دارم.
الف) بله، بیشتر اوقات
ب) بله، اغلب اوقات
ج) به ندرت
د) خیر، هر گز
- به حدی ناراحتم که گریه می‌کنم.
الف) بله، بیشتر اوقات
ب) بله، اغلب اوقات
ج) فقط گاهی اوقات
د) خیر، هرگز
- به ذهنم خطور کرده که به خودم آسیب برسانم.
الف) بله، بیشتر اوقات
ب) گاهی اوقات
ج) تقریبا هیچ وقت
د) هرگز
در سوالات 1، 2 و 4 برای پاسخ‌های «الف» صفر امتیاز، پاسخ‌های «ب» 1 امتیاز، پاسخ‌های «ج» 2 امتیاز و پاسخ‌های «د» 3 امتیاز و در مابقی سوالات برای پاسخ‌های «الف» 3 امتیاز، پاسخ‌های «ب» 2 امتیاز، پاسخ‌های «ج» 1 امتیاز و پاسخ‌های «د» صفر امتیاز در نظر گرفته و آن‌ها را با هم جمع کنید. امتیاز 12 و 13 مرز افسردگی دوران بارداری و امتیاز 14 و 15 مرز ورود به افسردگی شدید است.
کلام پایانی
افسردگی در بارداری یک تجربه آزاردهنده است. بعضی زنان به دلیل افسردگی احساس گناه می‌کنند، از احساسات خود شرم دارند یا نگرانند که نتوانند مادر خوبی باشند. از طرفی، ممکن است خانواده و دوستان انتظار داشته باشند که زن باردار همیشه احساس خوشبختی داشته باشد. آن‌ها نمی‌توانند بسیاری از چالش‌های بارداری و مادر شدن را درک کنند.
مهم است که بدانید بروز افسردگی در بارداری تقصیر هیچ کس نیست. افسردگی، یک مشکل پزشکی است که باید درمان شود. گاهی اوقات، ناامیدی ناشی از افسردگی فرد را متقاعد میکند که درمان بی‌تاثیر است. این تفکر منطقی نبوده و یکی از نشانه‌های افسردگی است.
اگر در دوران بارداری علائمی مثل غم، اندوه، بدخلقی، تغییر الگوی خواب، گریه زیاد و احساس بی‌ارزشی را برای بیش از 2 هفته تجربه کردید، فورا به پزشک مراجعه کنید. هر چقدر افسردگی در بارداری زودتر درمان شود، برای سلامت مادر و کودک بهتر است.
سوالات متداول
اختلال افسردگی اساسی (MDD)، در دوران بارداری بسیار شایع است. MDD، یک نوع افسردگی شدید است که زندگی روزمره را مختل میکند. این بیماری باعث احساس غم و اندوه شده و روی فکر و عملکرد شما تاثیر می‌گذارد. MDD به درمان توسط متخصص نیاز دارد.
بله. در دوران بارداری بدن تغییرات زیادی را تجربه میکند و استرس‌های بارداری می‌تواند باعث بروز افسردگی در بعضی زنان شود. از طرفی، نگرانی‌های مربوط به زایمان و نحوه مراقبت از نوزاد باعث افسردگی در ماه آخر بارداری می‌شود. البته ذکر این نکته ضروری است که همه زنان باردار به این مشکل دچار نمی‌شوند.
اگر در گذشته افسرده بوده و درمان شده‌اید، ممکن است در دوران بارداری علائم شما عود کند؛ همچنین اگر در حین ابتلا به افسردگی باردار شوید، این احتمال وجود دارد که افسردگی شما با بارداری بدتر شود.
اگر افسردگی در دوران بارداری یا در سال اول بچه دار شدن رخ دهد، به آن افسردگی دوران بارداری می‌گویند. معمولا از هر 7 زن 1 نفر به این مشکل دچار می‌شود؛ یعنی حدود 15 درصد زنان در دوران بارداری یا بعد از آن با مشکل افسردگی مواجه می‌شوند. معمولا این میزان در کشورهای با درآمد کم و متوسط بالاتر است.
در دوران بارداری، به طور طبیعی سطح هورمون‌های استروژن و پروژسترون تغییر میکند. در بعضی از زنان باردار، افزایش این هورمون‌ها باعث تحریک‌پذیری و گریه کردن می‌شود. نگرانی مادر برای سلامت جنین و درگیری‌های ذهنی او برای پذیرش مسئولیت جدید هم می‌تواند در بروز این مشکل نقش داشته باشد. اگر زن باردار زیاد گریه میکند و زندگی روزمره او مختل شده، باید به پزشک مراجعه کند؛ چون گریه زیاد یکی از علائم افسردگی است.
اگر افسردگی دوران بارداری درمان نشود، روی تغذیه مادر تاثیر منفی می‌گذارد. زنان باردار افسرده تمایل بیشتری به سیگار کشیدن و نوشیدن الکل دارند. تغذیه نامناسب و استفاده از سیگار و الکل رشد جنین را مختل میکند؛ همچنین احتمال زایمان زودرس و تولد نوزاد کم وزن را افزایش می‌دهد.
احساسات نمی‌توانند از جفت عبور کرده و به جنین منتقل شوند؛ اما هورمون‌هایی که بدن مادر در هنگام استرس ترشح میکند، از طریق جفت به بدن جنین می‌رسند. کودکانی که از مادران افسرده و مضطرب به دنیا می‌آیند، بیش از سایرین در معرض ابتلا به افسردگی و استرس مزمن قرار دارند. گریه کردن به دلیل افسردگی یا استرس روی سیستم عصبی جنین تاثیر می‌گذارد؛ به همین دلیل، احتمال ابتلا به بیماری‌های روحی در کودک بالا می‌رود.
طول مدت افسردگی بارداری به زمان درمان آن بستگی دارد. اگر این بیماری به موقع درمان نشود، احتمال دارد بعد از زایمان هم ادامه پیدا کند.
حمایت روحی و روانی از زن باردار در درمان افسردگی نقش بسزایی دارد. شوهر با انجام راهکارهای پیشنهادی زیر می‌تواند به درمان افسردگی همسر خود کمک کند:
وقت کافی به همسر خود اختصاص داده و با او درباره احساساتش صحبت کند.
صبور بوده و به او اجازه دهد که نگرانی‌هایش را بیان کند.
به او ابراز علاقه کرده و از ظاهرش تعریف کند.
تا حد امکان کمتر او را تنها گذاشته و در طی روز چند بار با او تماس بگیرد.
در هنگام مراجعه به پزشک زنان همسر خود را همراهی کند.
در انجام امور منزل کمک کند تا دغدغه‌های همسر باردارش در این زمینه کمتر شود.
او را به ورزش کردن تشویق کرده و در صورت امکان با او به پیاده‌روی برود.
شرایط لازم برای تغذیه مناسب و استراحت کافی را برای او فراهم کند.
