کمال گرایی چیست؟ انواع، نشانه‌ها و راه‌های درمان

کمال‌گرایی چیست؟

کمال‌طلبی به معنای داشتن استانداردها و انتظارات بسیار بالا از خود و دیگران است. افراد کمال‌گرا به دنبال کامل‌شدن و عالی بودن در همه جنبه‌های زندگی‌ هستند. آنها ممکن است در روابط، شغل، ظاهر فردی و سایر ابعاد زندگی تلاش کنند تا بر تمامی موانع و نقاط ضعف موجود غلبه کنند. افراد کمال‌گرا اغلب خود را با دیگران مقایسه کرده و از همه توان خود برای رسیدن به استانداردهای بالاتر و کمال مطلق استفاده می‌کنند.

نشانه‌های کمال‌گرایی به شکل‌های مختلف بروز می‌کند. به‌طورکلی برای این افراد خطاها و نقاط ضعف قابل‌قبول نیست. چنین افرادی ممکن است برای رسیدن به برتری، خود و دیگران را تحت‌فشار و استرس فراوان قرار دهند. برخی افراد از اصطلاح «کمال‌طلبی سالم» برای توضیح رفتار کمال‌گرایانه خود استفاده می‌کنند. در این نوع کمال‌طلبی، فرد به دنبال بهبود خود و رسیدن به استانداردهای بالاتر است. این افراد از خطاها و نقاط ضعف خود فرار نمی‌کنند. به‌جای آن، درس‌ها و تجربیاتی که از شکست‌ها به دست می‌آورند را فرصتی برای رشد و توسعه خود در نظر می‌گیرند.

ریشه کمال‌گرایی چیست؟

در ادبیات روان‌شناسی، منبع کمال‌طلبی را می‌توان به عوامل مختلفی نسبت داد که به‌صورت کلی شامل عوامل فردی، اجتماعی و فرهنگی می‌شود.

عوامل فردی می‌توانند شامل ویژگی‌های شخصیتی مانند تمایل برای دستیابی به استانداردهای بالا باشد. همچنین افرادی که سابقه موفقیت بالایی دارند، گاهی اوقات فشار زیادی را تحمل می‌کنند تا به دستاوردهای خود ادامه دهند. این موضوع اغلب آنها را به رفتار کمال‌گرایانه سوق می‌دهد.

عوامل اجتماعی هم می‌توانند نقش مهمی در شکل‌گیری کمال‌طلبی در افراد داشته باشند. انتظارات و فشارهای اجتماعی برای رسیدن به استانداردهای بالا می‌تواند افراد را به کمال‌طلبی سوق دهد. به‌علاوه، فضاهای رقابتی و فرهنگ‌هایی که بر عملکرد بی‌نقص تاکید می‌کنند، از دیگر عوامل ترویج این ویژگی هستند.

عوامل فرهنگی هم در تشکیل کمال‌طلبی نقش دارند. در برخی فرهنگ‌ها، انتظارات بالا و تمایل رسیدن به استانداردهای کامل و عالی به‌عنوان یک ارزش قدرتمند شناخته می‌شوند. در برخی موارد هم سنت‌ها و سبک‌های مختلف فرهنگی زمینه‌ساز بروز نشانه­‌های کمال­گرایی در افراد می‌شود.

چه مواردی را می‌توان جز علائم و نشانه‌های کمال‌گرایی در نظر گرفت؟

ممکن است از خود می‌پرسید که «آیا کمال‌گرا هستم یا خیر؟» در نگاه اول کمال‌گرایان بسیار شبیه افراد موفق هستند، درحالی‌که میان این دو گروه مرز باریکی از تفاوت‌ها وجود دارد. در ادامه شما را با برخی نشانه‌های کمال‌گرایی آشنا می‌کنیم:

فرد کمال‌گرا چه نشانه­‌هایی دارد؟

فرد کمال‌گرا همواره به دنبال کامل‌کردن کارها و تحقق خواسته‌های سطح بالای خود است. از نشانه‌­های چنین فردی می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• استانداردهای بسیار بالا

افراد کمال‌گرا به دنبال استانداردهای بسیار بالا در همه ابعاد زندگی خود هستند. به‌عبارت‌دیگر چنین افرادی همیشه بهترین روابط شخصی، شغل و تحصیلات را می‌خواهند. برای این دسته از افراد کوچک‌ترین خطا یا نقصی قابل‌قبول نیست.

• خود انتقادی بیش از حد

کمال‌گرایان به طور مداوم خود را مورد بررسی و انتقاد قرار می‌دهند. این افراد خود را با دیگران مقایسه کرده و انتقاد‌های سخت‌گیرانه‌ای نسبت به خود دارند. این درحالیست که خود انتقادی بیش از حد ممکن است باعث افزایش استرس و اضطراب در افراد شود.

• اجتناب از ریسک

کمال‌گرایان به طور عمومی ریسک‌پذیری پایین‌تری نسبت به سایر افراد دارند. این دسته از افراد ممکن است از شروع پروژه‌های جدید یا به خطر انداختن خود در موقعیت‌های ناشناخته هراسان شوند. علت این رفتار را می‌توان ترس از عدم موفقیت و نرسیدن به برتری موردنظر دانست.

• تمرکز روی نتایج

افراد موفق می‌توانند از روند پیگیری یک هدف به‌اندازه رسیدن به آن لذت ببرند. در مقابل، کمال‌طلبان غیر از هدف موردنظر، گزینه دیگری را نمی‌بینند. افراد کمال‌طلب آن‌قدر نگران رسیدن به هدف و اجتناب از شکست هستند که نمی‌توانند از روند رشد و مسیر رسیدن به هدف خود لذت ببرند.

• اهمال‌کاری

یکی دیگر از نشانه‌های کمال‌گرایی این است که فرد کمال‌طلب قادر به تطبیق خود با موقعیت یا محیط نیست. چنین فردی اغلب مستعد به تعویق‌انداختن کارها و وظایف خود است. دلیل این امر آن است که کمال‌گرایان از ترس شکست، گاهی آن‌قدر در مورد ناقص انجام‌دادن کار نگران می‌شوند که بی‌حرکت شده و نمی‌توانند کاری انجام دهند. به تعویق‌انداختن می‌تواند منجر به افزایش احساس شکست شده و چرخه معیوب و فلج‌کننده را تداوم بخشد.

مواردی که اشاره شد تنها چند مورد از نشانه‌های کمال‌گرایی هستند. درصورتی‌که احساس می‌کنید شما یا اطرافیانتان دارای چنین ویژگی‌هایی هستید، بهتر است برای درمان کمال‌گرایی از یک متخصص روان‌شناسی کمک بگیرید.

چند نوع کمال‌گرایی داریم؟

چند نوع متمایز از کمال‌طلبی وجود دارد؛ درحالی‌که در هر نوع از کمال‌طلبی رفتارهای مشابه با انگیزه‌ها و نتایج متفاوت دیده می‌شود.

• کمال‌طلبی با استانداردهای شخصی

این اشخاص ممکن است به مجموعه‌ای از استانداردهایی پایبند باشند که به آنها انگیزه می‌دهد. از نظر دیگران، چنین استانداردهایی ممکن است سطح بالا تلقی شود، درصورتی‌که برای شخصی که آنها را تعیین می‌کند باعث ایجاد انگیزه می‌شود. در این نوع کمال‌طلبی فرد احساس قدرت کرده و هدف موردنظر را با قدرت بیشتری دنبال می‌کند.

• کمال‌طلبی خود انتقادی

این دسته از افراد ممکن است اغلب احساس ناامیدی کنند، به این دلیل که گمان می‌کنند اهداف آنها هرگز به واقعیت تبدیل نخواهد شد. در واقع کمال‌طلبی خود انتقادی بیشتر به احساسات منفی مختلف منجر می‌شود. احساساتی مانند پریشانی، اجتناب، اضطراب و محکومیت خود و مواردی از این‌ قبیل.

کمال‌گرایی چه اثرات منفی می‌تواند داشته باشد؟

کمال‌طلبی، تمایلی است که در آن فرد تلاش می‌کند تا در همه جنبه‌های زندگی خود به برتری برسد. این تمایل می‌تواند منجر به آثار منفی زیادی شود. در زیر به برخی از آثار منفی کمال‌طلبی اشاره می‌شود:

انزوا: کمال‌گرایان ممکن است به دلیل تلاش برای برتری و تحقق هدف‌های بی‌نقص، به انزوا و گوشه‌نشینی روی بیاورند. آن‌ها ممکن است درگیر خود شده و روابط اجتماعی را کمتر کنند. این مسئله می‌تواند منجر به احساس تنهایی و انزوا شود. علاوه بر این، افرادی که بیش از حد درگیر رسیدن به کمال هستند، ممکن است از شرکت در فعالیت‌ها و رویدادهای اجتماعی خودداری کنند. آنها ممکن است برای فرار از قضاوت ناشی از شکست‌ در جمع­‌های دوستانه و خانوادگی حاضر نشوند.

افسردگی: تلاش برای رسیدن به یک هدف غیرممکن، می‌تواند منجر به احساس ناکامی و ناامیدی شود. کمال‌گرایان معمولا مدام در حال انتقاد از خود هستند و این می‌تواند منجر به افسردگی و ناراحتی عمومی شود.

کاهش بهره‌وری: تمرکز زیاد بر جزئیات می‌تواند منجر به کاهش بهره‌وری شود. این افراد زمان و انرژی زیادی را صرف جزئیات و کنترل بیش از حد امور می‌کنند. در این صورت ممکن است توان انجام وظایف و کارهای مهم دیگر را نداشته باشند.

تاثیر کمال‌گرایی بر سلامت عمومی

یکی از اثرات منفی کمال‌طلبی بر سلامت عمومی فرد است. افرادی که تمایل شدیدی به عالی بودن دارند، ممکن است همواره در تلاش برای تحقق انتظارات بالای خود باشند. آنها ممکن است به طور مداوم خود را با معیارهای بالا مقایسه کرده و احساس کنند که هرگز به‌اندازه کافی خوب نیستند. این فشار مداوم می‌تواند منجر به اضطراب، استرس و افسردگی شود.

تاثیر کمال‌گرایی بر اعتماد به‌ نفس

تاثیر کمال‌طلبی بر اعتماد به‌ نفس اصولا کمی پیچیده است. برخی از افراد کمال‌گرا ممکن است اعتماد به‌ نفس بالایی داشته باشند، درحالی‌که در موارد بسیاری، کمال‌طلبی می‌تواند باعث کاهش اعتماد به‌ نفس شخص شود. در واقع عواملی مانند محقق‌نشدن استانداردهای بالای فرد، خود انتقادی و ترس از قضاوت سایرین می‌تواند باعث کاهش اعتماد به‌ نفس در فرد کمال‌گرا شود.

تاثیر کمال‌گرایی بر خلاقیت

تاثیر کمال‌طلبی بر خلاقیت موضوعی پیچیده است. این تاثیر به میزان کمال‌طلبی و نحوه تعامل آن با موضوع موردنظر بستگی دارد. در برخی موارد، کمال‌طلبی می‌تواند تاثیر منفی و در برخی دیگر ممکن است تاثیر مثبتی بر خلاقیت داشته باشد. به‌عنوان نمونه عواملی نظیر ترس از خطا و قضاوت دیگران، خود انتقادی و انتظارات بالا ممکن است موجب کاهش خلاقیت در فرد کمال‌گرا باشد. از طرفی عواملی مانند ارائه کارها باکیفیت بالا می‌تواند از فاکتورهایی برای افزایش خلاقیت در این افراد باشد.

از چه روش‌هایی برای درمان کمال‌گرایی می‌توان استفاده کرد؟

راهکارهای متعددی برای کاهش اثر کمال‌طلبی در زندگی افراد وجود دارد. این راهکارها استراتژی‌هایی هستند که به فرد در غلبه بر کمال‌طلبی کمک کنند. مواردی مانند عدم مقایسه خود با دیگران، تمرین تمرکز، به چالش کشیدن افکار منفی، ایجاد محیط امن و دوری از انسان‌هایی باانرژی منفی از جمله این راهکارها هستند. به طورکلی بهترین روش برای درمان کمال‌گرایی کمک‌گرفتن از افراد متخصص و روان‌شناس است. به کمک این افراد به‌راحتی می‌توانید نشانه‌های کمال­گرایی را در خود بررسی کرده و درمان شوید.

سوالات متداول

آیا کمال‌گرایان افراد خودشیفته‌ای هستند؟